Πρόγραμμα μελέτης της Επαναστατικής
Θεωρίας με
έμφαση στην Ιστορία του Μαρξισμού.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
1.
Το αντικείμενο της ιστορίας του μαρξισμού: η μελέτη της εμφάνισης, διαμόρφωσης,
ανάπτυξης, χρησιμοποίησης και διάδοσης της επαναστατικής θεωρίας.
Περιοδολόγηση.
ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ
Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ, ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΜΑΡΞΙΣΜΟΥ.
2.
Ιστορικές προϋποθέσεις εμφάνισης του μαρξισμού (υλικές- θεωρητικές).
3.
Εμφάνιση του μαρξισμού. Τα πρώτα έργα των Κ. Μαρξ και Φ. Ενγκελς. (Αρχές
δεκαετίας του 1840). Η μετάβαση από τον ιδεαλισμό στον υλισμό και από τον
επαναστατικό δημοκρατισμό στον κομμουνισμό (1842 – 1844). Τα τρία βασικά
γνωστικά πεδία του μαρξισμού:
4.
Η διαμόρφωση του μαρξισμού.(1845- 48).
5.
Η ανάπτυξη του μαρξισμού 1848- 1871.
Οικονομικές έρευνες και «Κεφάλαιο».
6.
Η ανάπτυξη του διαλεκτικού και του ιστορικού υλισμού μετά την Παρισινή
Κομμούνα(1871-1895).
7.
Η διάδοση και ανάπτυξη του μαρξισμού στις χώρες της δυτικής Ευρώπης από τα μέσα
του 19ος- αρχές του 20ος αι. Β’ Διεθνής.
ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ
ΔΙΑΔΟΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΜΑΡΞΙΣΜΟΥ ΣΤΗ ΡΩΣΙΑ. ΕΘΝΙΚΕΣ –
ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΕΣ ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΠΑΓΚΌΣΜΙΑ ΕΜΒΈΛΕΙΑ ΤΗΣ ΘΕΩΡΊΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΡΑΞΗΣ
ΤΗΣ ΠΡΏΤΗΣ ΝΙΚΗΦΟΡΟΥ ΚΑΙ ΣΧΕΤΙΚΆ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ.
8.
Η διάδοση του μαρξισμού στη Ρωσία (προϋποθέσεις πρόσληψης- τάσεις).
9.
Η συμβολή του Γκ. Β. Πλεχάνοφ.
10
«Οι νόμιμοι μαρξιστές» (Ν. Α. Μπερντιάεφ, Π. Μπ. Στρούβε, Μ. Ι. Τουγκάν-
Μπαρανόφσκι κ. α.): από την προπαγάνδα του μαρξισμού στην απόρριψή του.
11. Θεωρία και πράξη των κομμάτων της Β’ Διεθνούς. Κοινωνικο-φιλοσοφικές απόψεις
των μενσεβίκων.
12.
Β. Ι. Λένιν: κοινωνικο-φιλοσοφική και οικονομική ανάλυση της ανάπτυξης της
Ρωσίας (τέλη 19ος- αρχές 20ος αι.). Κοινωνικο-οικονομική ανάλυση του
Ιμπεριαλισμού ως σταδίου ανάπτυξης της κεφαλαιοκρατίας.
13.
Η μαρξιστική θεωρία από την πρώτη επανάσταση μέχρι τον A’ παγκόσμιο πόλεμο
(1905-1914).
14.
Η μαρξιστική θεωρία κατά τον Α παγκ. Πόλεμο και την Οκτωβριανή Επανάσταση.
15.
Η εξέλιξη του μαρξισμού στην Δ. Ευρώπη και η σχέση της με τους ρώσους
μαρξιστές.
ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ
ΟΙ ΤΥΧΕΣ ΤΟΥ
ΜΑΡΞΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΕΣΣΔ.
16.
«Δυτικές» απόψεις περί «σοβιετικού μαρξισμού» (Π. Άντερσον, Χ. Μαρκούζε, Ρ.
Αρόν, Λ. Αλτουσέρ κλπ.) . Αδυναμίες πρόσληψης, άγνοια, προκαταλήψεις,
μεταφυσικές μηδενιστικές γενικεύσεις και ιδεοληπτική συλλήβδην απόρριψη της
θεωρητικής παραγωγής στην ΕΣΣΔ.
17.
Το πρόβλημα της συσχέτισης παγκόσμιας επαναστατικής διαδικασίας και εκ των
πραγμάτων σοσιαλιστικής οικοδόμησης σε σειρά χωρών. Η συμβολή του Β. Ι. Λένιν
κατά την μεταοκτωβριανή περίοδο. Οι φιλοσοφικές έριδες της δεκαετίας του 1920-
αρχές της δεκαετίας του 1930. «Διαλεκτικοί» και «μηχανικιστές». Πολιτική οικονομία ή οικονομική πολιτική; Φιλοσοφική
και μεθοδολογική θεμελίωση της Ιστορικής – πολιτισμικής σχολής της Ψυχολογίας.
18.
Η συμβολή των Τρότσκι Λ., .Μπουχάριν Ν.Ι., Στάλιν Ι.Β.
19.
Η ιδιοτυπία της θεωρητικής παραγωγής από τα μέσα της δεκαετίας του 1930- μέχρι
της δεκαετίας του 1950. Θεωρητική παραγωγή και επιστημονικοφανής απολογητική
επένδυση των εκάστοτε αποφάσεων της ηγεσίας. Επιστήμη και προπαγάνδα.
20.
Τα περί «προσωπολατρίας» ιδεολογήματα. Σοσιαλιστική οικοδόμηση, παγκόσμιοι
συσχετισμοί και αναγκαιότητα θεωρητικού αναστοχασμού.
Η «αναγέννηση» της δεκαετίας του 1960 και η κατάπτωση
(μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1980).
Σχεδιοποίηση , αγορά και οι αντιφάσεις της πολιτικής
οικονομίας του σοσιαλισμού.
Λογικο –
μεθοδολογικές έρευνες και «Λογική της ιστορίας». Τα κεκτημένα των πλέον
προωθημένων ερευνών στην ΕΣΣΔ και η θεωρητική – μεθοδολογική σημασία τους για την ανάπτυξη – άρση του μαρξισμού.
21.
Ο εκχυδαϊσμός του μαρξισμού ( απολογητική του καθεστώτος, «περεστρόικα»-
«μεταπερεστρόικα»).
ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ
Η ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΠΌΨΕΙΣ ΠΕΡΙ ΜΑΡΞΙΣΜΟΥ.
22.
Η μαρξιστικής αναφοράς προσεγγίσεις στις αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες και
ο λεγόμενος «Δυτικός μαρξισμός». Το ζήτημα του εύρους, του βάθους, της
επάρκειας και των εμφάσεων της εκάστοτε κοινωνικά αναγκαίας ζήτησης
επαναστατικής κοινωνικής θεωρίας.
23.
Η μαρξιστική θεωρία στις σοσιαλιστικές χώρες.
24.
Οι μαρξιστικές ιδέες στις αναπτυσσόμενες χώρες (Ασία, Αφρική, Λ. Αμερική).
Μαρξισμός, αντιιμπεριαλισμός και εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα. Θεωρία της
εξαρτημένης ανάπτυξης.
25.
Οι μαρξιστικές ιδέες στην ΚΛΔ, Β. Κορέα, Ινδοκίνα.
26.
Οι απόψεις των Α. Γκράμσι, Λ. Αλτουσέρ, Γκ. Ντελα Βόλπε, Γκ. Λούκατς κ.α.
27.
Ο μαρξισμός και οι προοπτικές της επανάστασης στην εποχή της
«παγκοσμιοποίησης».
«Ακαδημαϊκός» μαρξισμός. Αστικές επιδράσεις, εκφυλιστικά
φαινόμενα.
ΜΕΡΟΣ ΠΕΜΠΤΟ
Η ΠΡΟΣΛΗΨΗ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΜΑΡΞΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ.
28.
Ιστορικές ιδιοτυπίες της ανάπτυξης του καπιταλισμού στην Ελλάδα.
29.
Τα πρώτα βήματα του σοσιαλισμού στα τέλη του 19ου αι.
30.
Γλωσσικό και κοινωνικό ζήτημα. Σκληρός.
31.
Μαρξισμός και φιλοσοφικές τάσεις του μεσοπολέμου. Δ. Γληνός, Γ. Κορδάτος, Χ.
Θεοδωρίδης, Π. Πουλιόπουλος, Σ. Μάξιμος κλπ.
32.
Μεταπολεμικά- σύγχρονα ρεύματα στην οικονομία, επιστημολογία, γνωσεοθεωρία,
κοινωνική και πολιτική φιλοσοφία.
33.
Πολιτικές οργανώσεις μαρξιστικής αναφοράς και θεωρία. Οργανωτικός ακτιβισμός, πραγματισμός και εργαλειακές
λαθροχειρίες της θεωρίας.
34.
«Ακαδημαϊκός» μαρξισμός και αστικές
επιδράσεις της μόδας: ελλαδικές ιδιομορφίες των εκφυλιστικών φαινομένων.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
1.ΤΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΟΥ ΜΑΡΞΙΣΜΟΥ. Περιοδολόγηση.
Α.
Η ουσία της επαναστατικοποίησης της κοινωνικής θεωρίας από τους θεμελιωτές του
μαρξισμού. Ριζική επανατοποθέτηση του κοινωνικού ρόλου και των στόχων της
επαναστατικής θεωρίας.
1.
Β. Το αντικείμενο της
ιστορίας του μαρξισμού. : η μελέτη της εμφάνισης, διαμόρφωσης, ανάπτυξης,
χρησιμοποίησης και διάδοσης της επαναστατικής θεωρίας.
Τα ερευνητικά πεδία και το επιστημονικό κεκτημένο
του μαρξισμού. Τα τρία βασικά γνωστικά πεδία του μαρξισμού:
Οργανική ενότητα επαναστατικής θεωρίας και
πρακτικής. Η φιλοσοφία του μαρξισμού
ως πτυχή του ενιαίου και εσωτερικά διαφοροποιημένου οργανικού όλου του
μαρξισμού.
Γ.
Τα κριτήρια επιστημονικής περιοδολόγησης του μαρξισμού. Η ανισομέρεια
και αντιφατικότητα της ανάπτυξης των συνιστωσών – ερευνητικών πεδίων του μαρξισμού και τα αίτιά της.
Οι βασικές – κατευθυντήριες αρτηρίες ανάπτυξης του μαρξισμού και
παράπλευρες – επί μέρους οδοί. Βασικά στάδια και βαθμίδες.
Δ.
Επιπτώσεις της άκριτης, εξω-ιστορικής και αντι-ιστορικής σχέσης προς το μαρξισμό.
Τα ποικίλα επίπεδα της εκάστοτε «κοινωνικής ζήτησης» και απεύθυνσης του
μαρξισμού. Τα πλεονεκτήματα της
ιστορικής – μεθοδολογικής προσέγγισης του μαρξισμού. Κριτική του δογματισμού και του αναθεωρητισμού .
Ε.
Κριτική των ρητά αστικών απόψεων για την ιστορία του μαρξισμού. (Οικονομικός
ντετερμινισμός, θεωρία παραγόντων, νεοκαντιανός «ηθικός δημοκρατικός
σοσιαλισμός», νεοχεγκελιανισμός, ανθρωπολογισμός, υπαρξισμός, νεοθωμισμός,
ψυχανάλυση, δομισμός- λειτουργισμός, «μεταμοντέρνο»).
ΣΤ.
Δημιουργική – κριτική προσέγγιση της αναγκαιότητας επαναστατικής διεξόδου στο
μέλλον, μέσω του μετασχηματισμού σε πραγματική βάση (θεωρίας και
πραγματικότητας) του παρόντος, που εδράζεται στην κριτική - θεωρητική διάγνωση
της δυναμικής της ιστορίας.
Ζ.
Βασικές αρχές για τη μελέτη της ιστορίας του μαρξισμού:
·
Φιλοσοφική, κοινωνικο-πολιτική και
οικονομική θεώρηση ως μορφές κοινωνικής συνείδησης. Σχετική αυτοτέλεια,
αλληλεπιδράσεις των μορφών κοινωνικής συνείδησης και ιδιοτυπίες ως προς
το είδος, τους τύπους και τους βαθμούς διαμεσολαβημένης και καθοριστικής
σε τελευταία ανάλυση επίδρασης του κοινωνικού είναι.
·
Η θέση και ο ρόλος του
εκάστοτε κληρονομούμενου και
μετασχηματιζόμενου νοητικού υλικού (πολεμική, κομματικότητα).
·
Διάκριση και αλληλεπίδραση κοινωνικών,
ταξικών και γνωσεολογικών πηγών.
·
Νέος τύπος θεωρίας. Αναγκαιότητα
ανάδειξης των σχέσεων συνέχειας και ασυνέχειας με
το παρελθόν και τον παρόντα περίγυρό της.
·
Αναγκαιότητα ανάδειξης των νομοτελειών
προοδευτικής ανάπτυξης της επαναστατικής θεωρίας.
·
Το γίγνεσθαι και η ανάπτυξη του
μαρξισμού ως ανοικτό και αναπτυσσόμενο σύστημα εννοιών και κατηγοριών.
·
Αναγκαιότητα ανάδειξης – παράλληλα
με την ανάπτυξη του εννοιολογικού πυρήνα – και της εκάστοτε μελέτης,
χρήσης και διάδοσης του μαρξισμού καθώς και των εναντίον του πολεμικών.
Ανάδειξη του αν, κατά πόσο και πώς η επαναστατική θεωρία γίνεται «κτήμα
των μαζών».
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Βασική:
Μαρξ
Κ. Οι θέσεις για τον Φόυερμπαχ.
Ενγκελς
Φ. Ουτοπικός και επιστημονικός σοσιαλισμός.
Λένιν
Β. Ι. Οι ιστορικές τύχες της διδασκαλίας του Κ. Μαρξ. Άπαντα ,τομ.23.
Λένιν
Β. Ι. Τρεις πηγές και τρία συστατικά μέρη του μαρξισμού. Άπαντα, τ. 23.
Λένιν
Β. Ι. Καρλ Μαρξ. Άπαντα, τ. 23.
Προαιρετική:
Ριαζάνοφ
Ντ. Ο Μαρξ και ο Ενγκελς (όχι μόνο για αρχάριους), Εκδόσεις Γράμματα.
Βρανίτσκι
Π. Ιστορία του Μαρξισμού, τ. 1, Οδυσσέας 1976. Σελ.13-40.
Ιμβριώτη
Γ. Δοκίμια μαρξιστικής φιλοσοφίας. Σ. Εποχή.
Μπιτσάκη
Ε. Τι είναι η φιλοσοφία. Σ. Ε.
Νούτσος
Π. Προβλήματα ερμηνείας της σκέψης του Μαρξ. Δωδώνη τομ.15. Επιστ. Επετηρίδα Τμήματος ΦΠΨ. Φιλοσ. Σχ. Πανεπ.
Ιωαννίνων, 1986.
Γκαροντύ
Ρ. Κ. Μαρξ. Εγνατία Κεφ. 2. Μαρξισμός. Μια επανάσταση στη Φιλοσοφία. Σελ. 55-
142.
Πατέλη
Δ. Ζήτηματα μεθοδολογίας της ανάπτυξης του μαρξισμού. Η συμβολή του Ενγκελς.
Στο : Επαναστατική Μαρξιστική Επιθεώρηση τ. 1. 1995.
Δαφέρμου
Μ., Παυλίδη Π,, Πατέλη Δ. Ποιά κληρονομιά απαρνούμαστε. ΟΥΤΟΠΙΑ
Τ.13.,1994.
ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ
Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ, ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΜΑΡΞΙΣΜΟΥ.
1. Προϋποθέσεις εμφάνισης του
μαρξισμού (υλικές, οργανωτικές, ιδεολογικές και θεωρητικές) .
Α. Κοινωνικο - οικονομικές συνθήκες στην
Ευρώπη. (Αρχές- μέσα του 19ου αι.). Ιδιομορφίες ανάπτυξης του καπιταλισμού στις
ευρωπαϊκές χώρες. (Έμφαση: Αγγλία, Γαλλία, Γερμανία).
Β.
Η γερμανική κλασσική αστική φιλοσοφία και οι τάσεις των νεαρών
χεγκελιανών (υποκειμενικός ιδεαλισμός- μεταφυσικός ανθρωπολογικός υλισμός).
Γ.
Η κλασσική αστική οικονομική σκέψη και η διάλυση της σχολής του
Ρικάρντο (φιλοσοφική- μεθοδολογική σημασία).
Δ.
Η ουτοπική σκέψη και τα όριά της. Ο μικροαστικός
σοσιαλισμός.
Ε.
Οι πρώιμες οργανώσεις και η δράση της εργατικής τάξης. Η θέση και ορόλος της
εργατικής τάξης στα επαναστατικά κινήματα της εποχής. Η αναγκαιότητα θεωρητικής
θεμελίωσης της επαναστατικής πράξης, του κομμουνιστικού μετασχηματισμού της
κοινωνίας.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Βασική:
Ενγκελς
Φ. Ο Λ. Φοϋερμπαχ και το τέλος της γερμανικής κλασσικής φιλοσοφίας.
Ενγκελς
Φ. Αντι Ντύρινγκ.
Ένγκελς
Φ. Ουτοπικός και επιστημονικός σοσιαλισμός.
Μαρξ
Κ. Οι θέσεις για τον Φοϋερμπαχ.
Λένιν
Β. Ι. Τρεις πηγές και τρία συστατικά μέρη του μαρξισμού. Άπαντα τ.23.
Im. Kant. Προλεγόμενα σε κάθε μελλοντική Μεταφυσική. Δωδώνη, Αθήνα-
Γιάννινα, 1982.
Γκ.
Β, Χέγκελ. Η λογική. Μετ. Π . Γρατσάτσου,
Αθήνα, 1916.
»
» Φαινομενολογία του
πνεύματος. Μετ. Γ. Τζαβάρα . Δωδώνη, τ. 1-2.
»
» Η Επιστήμη της Λογικής. Δωδώνη 1991.
Ντ.
Ρικάρντο. Αρχαί πολιτικής οικονομίας και
φορολογίας. Γκοβόστη, Αθ. 1938.
Λ.
Φοϋερμπαχ. Για την κριτική της χεγκελιανής φιλοσοφίας. Εκδ. Αναγνωστίδης.
Προαιρετική.
Ιμβριώτη
Γ. Η φιλοσοφία του Ι. Καντ.
Βιγκότσκι
Β. Η οικονομική θεμελίωση της θεωρίας του σοσιαλισμού. Σ. Ε.,1982.
Πανεπιστήμιο
Ιωαννίνων. Ο Κ. Μαρξ και η φιλοσοφία. Gutenberg. 1987.
O
Xέγκελ και ο μαρξισμός. ΚΜΕ., Σ. Ε., 1982.
Γκαροντύ
Ρ.Κ. Μαρξ . Εγνατία. Κεφ. 1.Ο Μαρξ πριν από τον μαρξισμό. Σελ. 15-14.
Βρανίτσκι
Π. Ιστορία του μαρξισμού. Τ1. Οδυσσέας, ιστορικές και μορφωτικές προϋποθέσεις.
Σελ. 13-40.
Κ.
Ι. Λογοθέτη. Η μετά Κάντιον ιδεοκρατική φιλοσοφία. Αθήνα, 1958.
Ε.
Β. Ιλιένκοφ. Διαλεκτική λογική. Gutenberg, Αθήνα, 1983.
Δ.
Πατέλη. Γκ.Β. Φ. Χέγκελ. Στο: Φιλοσοφικό- κοινωνιολογικό Λεξικό, εκδ. Καπόπουλος, Αθ. 1995. Τ. 5. Σ.
249-254.
2. Εμφάνιση του μαρξισμού. Τα πρώτα
έργα των Κ. Μαρξ και Φ. Ενγκελς. (Αρχές δεκαετίας του 1840). Η έναρξη της
θεωρητικής και πρακτικής δραστηριότητας του Κ. Μάρξ και του Φ. Ένγκελς. Η
μετάβαση από τον ιδεαλισμό στον υλισμό και από τον επαναστατικό δημοκρατισμό
στον κομμουνισμό (1842 – 1844).
Α. Ιδιαιτερότητες της γενέτειρας
του Μαρξ (Τριρ της Ρηνανίας) και του Ένγκελς (Μπάρμεν Βόρειας Ρηνανίας).
Κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες και κίνηση ιδεών. Οικογενειακός περίγυρος.
Β.
Το ανθρωπιστικό περιεχόμενο και η ηθική προβληματική των 2 γυμνασιακών εκθέσεων
του Μαρξ.
Γ. Πανεπιστημιακές σπουδές (Βόνη – Βερολίνο
1836 – 1841). Ιδεαλιστική διαλεκτική,
αριστερά πτέρυγα των «νεαρών χεγκελιανών». Απόπειρα συγκρότησης
Φιλοσοφίας του δικαίου και συνειδητή προσχώρηση στην εγελιανή φιλοσοφία. Χρήση της φιλοσοφίας για την κριτική του
κατεστημένου.
Δ.
Η διδακτορική διατριβή: «διαφορά δημοκρίτειας και επικούρειας φυσικής
φιλοσοφίας». Η τάση προσέγγισης της φιλοσοφίας στη ζωή, υιοθέτηση του αθεϊσμού
και των επαναστατικών δημοκρατικών θέσεων. Η αντίστοιχη ανεξάρτητη οδός του
Ένγκελς. Κριτική του Σέλλινγκ.
Ε. Η μετάβαση από τον ιδεαλισμό στον υλισμό και
από τον επαναστατικό δημοκρατισμό στον κομμουνισμό.
Η δραστηριότητα του Μαρξ στην «εφημερίδα του Ρήνου».
Κριτική των θεσμών μέσω της κριτικής της λογοκρισίας (άρθρα περί ελευθερίας του
τύπου). Κριτική ανάλυση της εκπροσώπησης των επί μέρους συμφερόντων στην τοπική
δίαιτα. Υπεράσπιση των φτωχών αγροτών από τις διώξεις βάσει του νόμου περί
αυτοδίκαιης υλοτομίας. Υπεράσπιση των αμπελουργών του Μόζελ και ανάλυση της
δομής και των λειτουργιών του ιεραρχικού – συγκεντρωτικού μηχανισμού της
γραφειοκρατίας. Ανάδειξη της
σοβαρότητας του κοινωνικού ζητήματος, των ιδιωτικών συμφερόντων και της
αναγκαιότητας συστηματικής μελέτης του κομμουνισμού. Παραίτηση από την
αρχισυνταξία και απαγόρευση της εφημερίδας.
Μετάβαση σε Κρέιτσναχ 1843. «Η κριτική της εγελιανής
φιλοσοφίας του δικαίου». Από την κριτική της θρησκείας στην κριτική της
πολιτικής, του κράτους και του δικαίου, και από αυτή στην ανάδειξη της σημασίας
της «κοινωνίας των ιδιωτών». Η ριζική αλλαγή των απόψεων του Μαρξ για τη σχέση
μεταξύ «κοινωνίας των ιδιωτών» και του κράτους. Κριτική του λογοκρατικού
πανθεϊστικού μυστικισμού της διαλεκτικής του Χέγκελ. Το ζήτημα της υφής των
διαλεκτικών αντιφάσεων. Ο ρόλος της ανατροπής του Φόυερμπαχ. Ανάδειξη της οργανικής
σχέσης μεταξύ εγελιανής ιδεοκρατίας και γραφειοκρατικών αυταπατών. Μελέτη της
ιστορίας.
Μετάβαση στο Παρίσι και προετοιμασία – έκδοση των «Γερμανο
– γαλλικών χρονικών» από κοινού με τον Α. Ρούγκε. «Για το εβραϊκό ζήτημα» και
«κριτική της εγελιανής φιλοσοφίας του δικαίου. Εισαγωγή». Αλλοτρίωση –
θρησκεία- χειραφέτηση. Το ζήτημα της πολιτικής και της ανθρώπινης χειραφέτησης.
Οι όροι και οι δρόμοι της χειραφέτησης. Ανάδειξη της ιστορικής αποστολής του
προλεταριάτου στην υπόθεση της χειραφέτησης της ανθρωπότητας. Ο ρόλος της
θεωρίας στον επαναστατικό μετασχηματισμό της κοινωνίας. «Το όπλο της κριτικής
δεν μπορεί να αντικαταστήσει την κριτική των όπλων». Τελική υιοθέτηση του
υλισμού και του κομμουνισμού.
Η παράλληλη ανεξάρτητη πορεία του Ένγκελς: «Σχεδίασμα
κριτικής της πολιτικής οικονομίας» και « Η κατάσταση της εργατικής τάξης στην
Αγγλία». Ανάλυση των κοινωνικών προβλημάτων της κεφαλαιοκρατίας.
Τα «Οικονομικά και φιλοσοφικά χειρόγραφα» (1843-44) – το
πρώτο κείμενο, όπου εκτίθενται ως
ενιαίο όλο υπό διαμόρφωση τα τρία μελλοντικά συστατικά μέρη του
μαρξισμού. Από την ανάλυση της κλασσικής πολιτικής οικονομίας – στην ανάδειξη
της συνάρτησης μεταξύ συσσώρευσης ξένης εργασίας, ιδιωτικής ιδιοκτησίας και
αποξένωσης – αλλοτρίωσης. Αλλοτρίωση και ουσιώδεις δυνάμεις του ανθρώπου.
Ανάδειξη από το Μαρξ της συνεισφοράς του Χέγκελ στη συνειδητοποίηση της
διαδικασίας δημιουργίας του ανθρώπου μέσω της ανθρώπινης εργασίας και της
εγελιανής μυστικοποίησης αυτής της διαδικασίας. Ανάδειξη του ανταγωνιστικού
χαρακτήρα της προόδου στις εκμεταλλευτικές κοινωνίες. Θεμελίωση του
κομμουνισμού και του ανθρωπισμού. Η σχέση του μαρξ προς τον ανθρωπολογικό
υλισμό του Λ. Φόιερμπαχ. Οι αντιφάσεις του Μαρξ και η ατυχής απόπειρα
συστηματικής θεώρησης της πολιτικής οικονομίας υπό το πρίσμα των κατηγοριών:
ιδιωτική ιδιοκτησία και αλλοτρίωση. Σύγχρονες ερμηνείες της θέσης και του ρόλου
των παρισινών χειρογράφων του 1844 στην επαναστατική θεωρία.
Το πρώτο κοινό έργο: «Η Αγία
οικογένεια, ή κριτική της κριτικής κριτικής» (9-11/ 1844). Ο φιλοσοφικός
αναστοχασμός των νεαρών χεγκελιανών, του εγελιανού ιδεαλισμού και της
ιδεοκρατίας εν γένει. Σκιαμαχίες ιδεών και κοινωνικές υλικές ανάγκες. Λαϊκές
μάζες και προσωπικότητα στην ιστορία. Η φιλοσοφία του Φόιερμπαχ εκλαμβάνεται ως
θεωρητική βάση του κομμουνισμού.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Βασική:
Μαρξ
Κ. Η διαφορά δημοκρίτειας και επικούρειας φυσικής φιλοσοφίας. Διδακτορική
διατριβή. Πρόλογος Π. Κονδύλη. Εκδ. Γνώσεις. Αθήνα.
Μαρξ
Κ. Κριτική της Εγελιανής φιλοσοφίας του κράτους και του δικαίου. Μετάφρ. Μπ.
Λυκούδης. Εκδ. Παπαζήσης. Αθήνα, 1978.
Μαρξ
Κ. Το εβραϊκό ζήτημα. Μετ. Γ. Κρητικός. Εκδ. Οδυσσέας. Αθήνα, 1978.
Μαρξ
Κ. οικονομικά και φιλοσοφικά χειρόγραφα. Μετ. Μπ. Γραμμένος. Εκδ. Γλάρος.
Αθήνα, 1975.
Ένγκελς
Φ. Η κατάσταση της εργατικής τάξης στην Αγγλία. Εκδ. Μπάιρον. Αθήνα.
Μαρξ
Κ. Ένγκελς Φ. Η Αγία οικογένεια ή κριτική της κριτικής κριτικής, ενάντια στον
Μπρούνο Μπάουερ και Σια. Εκδ. Αναγνωστίδη.
Συμπληρωματική:
Ριαζάνοφ
Ντ. Ο Μαρξ και ο Ενγκελς (όχι μόνο για αρχάριους), Εκδόσεις Γράμματα.
Βρανίτσκι
Π. Ιστορία του Μαρξισμού, τ. 1, Οδυσσέας 1976. Σελ. 41 -105.
Σλάιφσταϊν
Γιόζεφ. Εισαγωγή στη μελέτη του Μάρξ, του Ένγκελς και του Λένιν. Εκδ.
Επίκουρος. Αθήνα, 1976. σελ. 7 – 58.
Κουτσούκαλη
Α. Οι θεμελιωτές του μαρξισμού. Εκδ. Επικαιρότητα. Αθήνα, 1981. σελ. 11 – 50.
Νικολάεφσκι
Μπ. – Μαίνχεν-Χέλφεν Ο. Καρλ Μαρξ. Εκδ. Ράππα. Αθήνα, 1983. σελ. 15 – 161.
3. Η ΔΙΑΜΌΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΜΑΡΞΙΣΜΟΎ (1845
– 48).
Α.
Οι θέσεις του Μαρξ για τον Φόιερμπαχ – «μεγαλοφυές έμβρυο της νέας
κοσμοθεώρησης» (Φ. Ένγκελς). Άνθρωπος και πρακτική. Πρακτική και συνείδηση. Η
κοινωνική ουσία του ανθρώπου. Φιλοσοφία και επαναστατικός μετασχηματισμός της
κοινωνίας.
Β.
Το «ξεκαθάρισμα των λογαριασμών με την προηγούμενη φιλοσοφική συνείδηση»: Η
γερμανική ιδεολογία. Η πρώτη διατύπωση της υλιστικής αντίληψης
της ιστορίας μέσω της κριτικής της μικροαστικής ιδεολογίας και
της γερμανικής φιλοσοφίας εν γένει. Ανάπτυξη της ιδέας περί του καθοριστικού
ρόλου της παραγωγής υλικών αγαθών, περί διαλεκτικής σχέσης παραγωγικών δυνάμεων
και σχέσεων παραγωγής («επικοινωνίας»). Ο καταμερισμός της εργασίας. Η σχέση
μεταξύ κοινωνικού είναι και κοινωνικής συνείδησης. Το πρόβλημα της ιδεολογίας.
Περιοδολόγιση της ιστορίας βάσει των μορφών ιδιοκτησίας.
Γλώσσα, επικοινωνία και συνείδηση.
Η αντιφατικότητα της πρώτης διατύπωσης της
υλιστικής αντίληψης της ιστορίας ως επιστημονικής υπόθεσης.
Σύγχυση προϋποθέσεων (ζωής) και ουσίας (παραγωγής) της κοινωνίας. Κατηγοριακή
ασάφεια και ορολογία.
Παγκοσμιοποίηση της
ιστορίας επί κεφαλαιοκρατίας και παγκόσμια
αναγκαιότητα της επανάστασης. Το θνησιγενές των «τοπικών κομμουνισμών»
κατά Μαρξ. Πηγές της ιδεαλιστικής ιδεολογίας. Το κράτος ως μηχανισμός βίας και
απάτης. Κράτος και επανάσταση. Απόπειρα περιοδολόγησης της ιστορίας βάσει της
σχέσης παραγωγικών δυνάμεων – «μορφών επικοινωνίας».
Αναφορά στο μικροαστικό σοσιαλισμό. Κριτική της αστικής
κοινωνικής θεωρίας και του αναρχισμού του Στίρνερ.
Γ.
Κριτική της γαλλικής εκδοχής μικροαστικού ουτοπισμού: «Η αθλιότητα της
φιλοσοφίας». Κριτική της πολιτικής οικονομίας του Προυντόν και της
μεθόδου του. Η διττή θέση του μικροαστού στην κεφαλαιοκρατική κοινωνία. Η
προυντονική ανάγνωση – εφαρμογή της εγελιανής διαλεκτικής. Αυθαίρετη και
υποκειμενική χρήση των κατηγοριών.
Η ουτοπική – εξισωτική ερμηνεία του ρικαρντιανού ορισμού
της αξίας μέσω της αναπαραγωγής του σφάλματος του Σμιθ: της σύγχυσης ποσότητας
εργασίας με αξία εργασίας. Η αναγωγή της κοινωνίας σε άτομο – παραγωγό. Η
αυταπάτη που εκλαμβάνει την ανισότητα ιδιοκτησιών και τη συνακόλουθη «άνιση
ανταλλαγή» ως βάση για την ανισότητα. Η
αυταπάτη περί δήθεν εφικτού διατήρησης της «καλής» πλευράς της κεφαλαιοκρατίας
(του πλούτου) και κατάργησης της «κακής» (της αθλιότητας) βάσει της
θέσπισης της αρχής της ισότητας από την «κοινωνική μεγαλοφυία».
Η διαδικασία διαμόρφωσης, συγκρότησης της εργατικής τάξης
και τα επίπεδα πάλης για τα συμφέροντά της κατά το Μαρξ. «Τάξη εν εαυτή» και
«τάξη δι’ εαυτήν». Μέχρι την εξάλειψη των τάξεων οι ταξικοί αγώνες ζωής η
θανάτου – νομοτέλεια κίνησης της ιστορίας.
Υπέρμετρες προσδοκίες των κλασσικών από την εργατική τάξη.
Δ.
Οι εργατικοί αγώνες στο προσκήνιο. Μορφές οργάνωσης και πάλης. Η «ένωση των
δικαίων». Το σχέδιο του «κομμουνιστικού σύμβολου πίστης» του
Ένγκελς. Οι χειροτέχνες πολιτικοί πρόσφυγες. Οι αντιφάσεις αυτών των κύκλων.
Μετεξέλιξη της «ένωσης των δικαίων» σε «Ένωση των κομμουνιστών» (Ιούνιος 1847)
– το πρώτο αυτοτελές γερμανικό προλεταριακό κόμμα.
Οι διαλέξεις του Μαρξ στον
«Γερμανικό εργατικό σύλλογο» (Σεπτ. 1847). «Μισθωτή εργασία και κεφάλαιο». Οι
«αρχές του κομμουνισμού» του Ένγκελς.
Η φιλοσοφική και πολιτικο-οικονομική
θεμελίωση του επαναστατικού προγράμματος κομμουνιστικού μετασχηματισμού της
κοινωνίας: το « Μανιφέστο του κομμουνιστικού κόμματος» (Ιανουάριος
1848).
Περαιτέρω θεμελίωση της διαλεκτικής
της ιστορικής διαδικασίας. Ο παροδικός χαρακτήρας του αστικού καθεστώτος.
Η παγκόσμια ιστορική αποστολή του
προλεταριάτου. Το κομμουνιστικό κόμμα και οι αρχές του. Το πρόβλημα του
ανθρώπου και του υποκειμενικού παράγοντα στην ιστορία. Υπέρμετρες προσδοκίες
από την εργατική τάξη.
Τα βασικά γνωρίσματα του
κομμουνισμού. Προσέγγιση του θέματος σε γενικές γραμμές. Αδυναμία ανάδειξης των
αντιφάσεων, των δυσκολιών , του χαρακτήρα και της διάρκειας της επαναστατικής
εξουσίας.
Στρατηγική και τακτική του κόμματος
στον αγώνα για τον κομμουνισμό.
Η αποστασιοποίηση από τον μη
επιστημονικό σοσιαλισμό.