ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΠΑΥΛΙΔΗΣ*

Για την κομμουνιστική Αριστερά της εποχής μας

Ο αντικαπιταλισμός πρέπει να συνδέεται με την κομμουνιστική προοπτική

Η συζήτηση για τον πόλο της αντικαπιταλιστικής Αριστεράς, που ξεκίνησε με πρωτοβουλία του ΝΑΡ, είναι σημαντική και συμβάλλει θετικά στις ευρύτερες προσπάθειες συγκρότησης του κοινωνικο-πολιτικού υποκείμενου που θα μπορέσει να αμφισβητήσει την κυριαρχία του κεφαλαίου.

Το ζήτημα του «πώς να υπάρξουμε» αφορά, σχεδόν κατά αποκλειστικό τρόπο, εκείνη την Αριστερά η οποία ξεκινώντας από τα μεγάλα γεγονότα του ρωσικού Οκτώβρη επιχείρησε σε παγκόσμια κλίμακα τη ριζική αλλαγή της κοινωνίας στην κατεύθυνση της κομμουνιστικής προοπτικής. Πρόκειται ακριβώς για πρόβλημα της κομμουνιστικής Αριστεράς, του μεγάλου πρωταγωνιστή των ταξικών αγώνων και επαναστατικών εξάρσεων του 20ού αιώνα, αλλά και του κύριου αποδέκτη της ήττας τους. Μετά την αποτυχία των πρώτων σοσιαλιστικών εγχειρημάτων και την παγκόσμια επανάκαμψη της κεφαλαιοκρατίας, αυτό που τίθεται εν αμφιβόλω είναι η ίδια η ιστορική προοπτική και ο τελικός σκοπός που νοηματοδότησαν την ύπαρξη του κομμουνιστικού κινήματος, ως ξεχωριστής πολιτικής οντότητας.

Πώς αντιμετωπίζουν αυτή την κατάσταση οι δυνάμεις της κομμουνιστικής Αριστεράς; Σε γενικές γραμμές και σχηματοποιώντας λίγο τα πράγματα, θεωρώ ότι η συμπεριφορά τους κινείται μεταξύ δύο, κυρίως, στάσεων. Η μία διακρίνεται από ιδιότυπο φονταμενταλισμό. Προσπαθεί να διατηρήσει ακέραιες τις παραδόσεις, τις ιδεολογικές αρχές, τις νοοτροπίες και τις συνθηματολογίες, όπως αυτές διαμορφώθηκαν μέσα στο γίγνεσθαι των διαφόρων ρευμάτων του κομμουνιστικού κινήματος, σε συγκεκριμένες στιγμές του παρελθόντος και με τον αποφασιστικό ρόλο μεγάλων ηγετών. Στη στάση αυτή μπορεί κανείς να αναγνωρίσει στοιχεία συνέπειας και αξιοπρέπειας, στο βαθμό που πρόκειται για την υπεράσπιση του αγωνιστικού παρελθόντος, σε συνάρτηση με την προσπάθεια διατήρησης της αυθεντικότητας των σκοπών και των πράξεων μέσα σε ένα εξαιρετικά δυσμενές παρόν. Βέβαια, ουκ ολίγες είναι και οι περιπτώσεις χρησιμοθηρικής εκμετάλλευσης της ιστορικής μνήμης και των συμβόλων για την εξυπηρέτηση ιδιοτελών, μικροπολιτικών σκοπιμοτήτων των διαφόρων πολιτικών σχημάτων της Αριστεράς.

Σε κάθε περίπτωση, η στάση της δογματικής προσήλωσης στο παρελθόν υπονομεύει στο έπακρο την κατανόηση και επιτυχή υπέρβαση του παρόντος. Δυστυχώς, η φονταμενταλιστική αναφορά αρκετών κομμουνιστικών δυνάμεων σε ιστορικές επιτεύξεις και παραδόσεις, στις παρακαταθήκες των μεγάλων ηγετών του παρελθόντος θυμίζει συχνά λιτανεία λειψάνων, αξεπέραστα ιερών αλλά, ωστόσο, λειψάνων. Μας αρέσει ή όχι, μια πιθανή σοσιαλιστική κοινωνία του μέλλοντος, θα είναι πολύ διαφορετική από την πραγματικότητα που ορίζουν οι ιδέες και πρακτικές των σταλινικών πεντάχρονων, της μαοϊκής πολιτιστικής επανάστασης ή άλλων σοσιαλιστικών εμπειριών του 20ού αιώνα.

Η άλλη στάση των δυνάμεων της κομμουνιστικής Αριστεράς διακρίνεται από την προσπάθεια ανανέωσης του κινήματος, επανεξέτασης των αρχών και των πρακτικών του, επαναθεμελίωσης των στόχων του. Πλεονέκτημά της είναι η κριτική και νεωτεριστική οπτική των πραγμάτων, η ετοιμότητα αναγνώρισης των νέων δεδομένων και η αναζήτηση νέων δυνατοτήτων και μέσων για την αριστερή πολιτική πράξη. Πολύ συχνά όμως η προσπάθεια επαναθεμελίωσης του κομμουνιστικού κινήματος αποκτά τη μορφή της αγοραίας προσαρμογής στη δυσμενή περιρρέουσα κατάσταση, με σταδιακή απομάκρυνση από στρατηγικούς στόχους και εκφυλισμό σε ρόλους αριστερής διαχείρισης και «εξανθρωπισμού» της κυριαρχίας του κεφαλαίου.

Αρκετές φορές η κριτική αντιμετώπιση της ιστορίας του παραδοσιακού κομμουνιστικού κινήματος καταλήγει στη συλλήβδην απόρριψή του και στην άκριτη (στα πλαίσια ενός πραγματισμού του κοινού νου) υιοθέτηση ξένων προς αυτό αντιλήψεων, όπως είναι η εξιδανίκευση του αυθόρμητου κινηματικού αγώνα, των μικρών αφηγήσεων και καθημερινών αντιστάσεων, η απαξίωση της επαναστατικής θεωρίας, η άρνηση της αναγκαιότητας στρατηγικού στόχου και επαναστατικής πρωτοπορίας. Η γοητεία που ασκούν οι μετανεωτερικές και μεταμαρξιστικές φλυαρίες σε ορισμένες δυνάμεις της Αριστεράς είναι δηλωτική της εκφυλιστικής ατραπού των νεωτεριστικών τους αναζητήσεων.

Θεωρώ ότι η συγκρότηση της σύγχρονης αντικαπιταλιστικής Αριστεράς προϋποθέτει τη συνεπή και συστηματική αντιμετώπιση και των δύο προαναφερθέντων στάσεων, συμπεριλαμβανομένων των πολιτικών σχημάτων που τις εκφράζουν.

Πέραν αυτού, η συζήτηση για την αντικαπιταλιστική Αριστερά, για την Αριστερά που αποσκοπεί στην ανατροπή της κεφαλαιοκρατίας δεν μπορεί παρά να είναι συζήτηση για την κομμουνιστική Αριστερά, για την κομμουνιστική προοπτική, στο βαθμό που ο αντικαπιταλισμός δύναται να έχει σαφές περιεχόμενο μόνο εφόσον υπηρετεί ένα θετικό στόχο, μια συγκεκριμένη αντίληψη της θεμιτής εναλλακτικής κοινωνίας.

Βλέπω με συμπάθεια τις προσπάθειες που καταβάλλονται για σύμπηξη ενός πόλου των δυνάμεων της αντικαπιταλιστικής Αριστεράς. Θεωρώ αυτονόητη την αναγκαιότητα έμπρακτης αλληλεγγύης και συνεργασίας μεταξύ οργανώσεων και συλλογικοτήτων που εμφορούνται από κοινά ιδεώδη. Πιστεύω, ωστόσο, ότι το μέλλον της κομμουνιστικής Αριστεράς δεν θα κριθεί, πρωτίστως, από τη δυνατότητα ή αδυναμία απλού συγκερασμού διαφορετικών τάσεων και συνιστωσών της, οποιασδήποτε αναφοράς -εξωκοινοβουλευτικής, ριζοσπαστικής, αντικαπιταλιστικής- κι αν είναι αυτές. Κατά την άποψή μου, οι προοπτικές της κομμουνιστικής Αριστεράς θα οριστούν, σε οργανωτικό επίπεδο, από εκείνες τις δυνάμεις οι οποίες με πρωτόβουλο και πρωτοπόρο τρόπο θα καταφέρουν να επαναθεμελιώσουν με σύγχρονους όρους την αναγκαιότητα και δυνατότητα μιας εναλλακτικής σοσιαλιστικής - κομμουνιστικής κοινωνίας. Από την επιτυχή εκπλήρωση αυτού του στόχου θα εξαρτηθεί, εν πολλοίς, η ενεργοποίηση και συσπείρωση του ευρύτερου κόσμου της εργασίας και της Αριστεράς.

Πιο συγκεκριμένα, φρονώ ότι η συγκρότηση της κομμουνιστικής Αριστεράς της εποχής μας αφορά κατ' ουσίαν σε τρία θεμελιώδη ζητήματα: Πρώτον, στην κατανόηση του χαρακτήρα της σύγχρονης κεφαλαιοκρατικής κοινωνίας, των εγγενών αντιθέσεων και τάσεών της που συγκροτούν τις προϋποθέσεις της εναλλακτικής κοινωνίας του μέλλοντος, δεύτερον, στην κατανόηση των νομοτελών αντιθέσεων των πρώτων σοσιαλιστικών εγχειρημάτων, πέρα από απλουστευτικές εξιδανικεύσεις αλλά και εξίσου απλουστευτικούς μηδενισμούς (το εγχείρημα αυτό αφορά στο κρίσιμο ζήτημα της αντίληψης του σοσιαλισμού ως εγγενώς αντιφατικής - μεταβατικής κοινωνίας) και τρίτον, στην επανεξέταση του μαρξιστικού κεκτημένου της επαναστατικής θεωρίας και στη θεμελιώδη ανάπτυξή του, στην ανάπτυξη δηλαδή της κομμουνιστικής θεωρίας σε ζητήματα και πεδία της κοινωνικής ολότητας που υπερβαίνουν το θεωρητικό πρόγραμμα του κλασικού μαρξισμού.

Σημειώνω, εν κατακλείδι ότι στην παραπάνω διάκριση των θεμελιωδών για την κομμουνιστική Αριστερά ζητημάτων εκκινώ από ευρύτερες θεωρητικές αναπτύξεις της ερευνητικής ομάδας «Λογική της ιστορίας», στην οποία και ανήκω (βλ. http://www.ilhs.tuc.gr).

*Ο Περικλής Παυλίδης είναι πανεπιστημιακός