Η εξάρτηση από ψυχότροπες ουσίες εμφανίστηκε και εδραιώθηκε επί κεφαλαιοκρατίας, στην κοινωνία, όπου η αποξένωση κορυφώνεται.

Γιατί; Με την κυριαρχία του κεφαλαίου τα πάντα γίνονται εμπορεύσιμα και ανταλλάξιμα, εμπόρευμα και χρήμα.

Το ίδιο το θεμέλιο της παραγωγής βασίζεται στην αλληλεπίδραση σταθερού κεφαλαίου (εξοπλισμού, μηχανημάτων-τεχνικών μέσων, αντικειμένων, υλικών, εγκαταστάσεων κ.λπ.) και μεταβλητού κεφαλαίου (εργασίας μισθωτών εργαζομένων). Το σταθερό κεφάλαιο είναι υλικά μέσα-πράγματα, τα οποία έχουν δημιουργηθεί απ’ την εργασία του παρελθόντος, «νεκρή εργασία» που ανήκει μεν στον κεφαλαιούχο, αλλά του είναι άχρηστη χωρίς την εργασία του παρόντος, την «ζωντανή εργασία» των μισθωτών εργαζομένων, χωρίς την οποία δεν μπορεί να υπάρξει καμία παραγωγή. Κεφάλαιο σημαίνει κυριαρχία της νεκρής εργασίας πάνω στη ζωντανή: τα πράγματα κυριαρχούν στους ανθρώπους. Η εξάρτηση από ψυχότροπες ουσίες εμφανίστηκε και εδραιώθηκε επί κεφαλαιοκρατίας, στην κοινωνία, όπου η αποξένωση κορυφώνεται. Γιατί; Με την κυριαρχία του κεφαλαίου τα πάντα γίνονται εμπορεύσιμα και ανταλλάξιμα, εμπόρευμα και χρήμα.

 Επιπλέον, με την κυριαρχία της αγοράς, έχουν διαρραγεί, πέφτουν σε παραφθορά και εξασθενούν όλοι οι παραδοσιακοί δεσμοί των ανθρώπων: οι δεσμοί «αίματος» της οικογένειας και οι δεσμοί της κοινότητας (του χωριού, του νησιού, της γειτονιάς). Ακόμα και η παρηγορητική σε άλλες εποχές λειτουργία της θρησκείας-εκκλησίας (έστω ως υπόσχεση/ελπίδα «μετά θάνατον λύτρωσης») φθίνει μαζί με την πίστη, διαφθείρεται, παραμορφώνεται και αυτή, μαζί με τις παραδοσιακές προκεφαλαιοκρατικές κοινότητες.

Στο πλήθος των μοναχικών αποξενωμένων ανθρώπων πληθαίνουν και τα αδιέξοδα. Σε κρίσιμες φάσεις της ζωής τους, άνθρωποι με αδύναμη προσωπικότητα και θέληση, είναι επιρρεπείς να θέσουν τον εαυτό τους σε εξάρτηση από κάποια ουσία (ουσίες) η δραστηριότητα (ναρκωτικά, αλκοόλ, τζόγο κ.λπ.), με την ψευδαίσθηση ότι «θα ξεφύγουν» από την πλήξη ή/και τα αδιέξοδα της ζωής τους, από ένα βίο που τους φαίνεται ή/και είναι αβίωτος, χωρίς μέλλον και προοπτική. 

Η τοξικοεξάρτηση μοιάζει με ένα κόμπο στο τεράστιο κουβάρι των αδιέξοδων και τοξικών σχέσεων της αποξενωμένης κοινωνίας: σε μια κρίσιμη στιγμή, ένα άτομο –που εσωτερικεύει και διαθλά μέσα του αδιέξοδα και τοξικότητα της κοινωνίας- μπλέκει με μια ουσία και πέφτει σε εξάρτηση. Μπλέκει και πέφτει σε εξάρτηση ατομικά. Μπορεί άραγε κάποτε να ξεμπλέξει ατομικά; Η επιστήμη έχει καταλήξει: η απεξάρτηση είναι εφικτή μόνο σε συλλογική-κοινωνική βάση. Μόνο εάν μια ειδική συλλογικότητα δεν ξετυλίξει μόνο το κουβάρι των τοξικών αδιεξόδων της κοινωνίας, αλλά και το κουβάρι του ατόμου -που έχει καταντήσει τον ψυχικό του κόσμο σφουγγάρι, αυτοκαταστροφική ρουφήχτρα και πομπό τοξικότητας- υπάρχει απεμπλοκή. Μόνο σε επιστημονικά και ανθρωπιστικά οργανωμένες κοινότητες είναι εφικτή η απεξάρτηση με αναδόμηση της προσωπικότητας σε κοινωνικά υπεύθυνη βάση.

Ε λοιπόν αυτές τις σωτήριες «στεγνές» κοινότητες απεξάρτησης βάλθηκε να ξεπαστρέψει πραξικοπηματικά η «κυβέρνηση των αρίστων», ξεκινώντας από το ΚΕΘΕΑ… Ο τοξικός νεοφιλελευθερισμός αποστρέφεται με εμπάθεια την ανιδιοτελή συλλογικότητα και την δημιουργική αναδόμηση της προσωπικότητας, που την καθιστά ικανή να αντιπαλεύει συλλογικά την τοξικότητα κάθε εκμετάλλευσης και καταπίεσης. Επικαλούμενος την «ατομική ευθύνη» προτάσσει τη διαχείριση-διαιώνιση της εξάρτησης, θέλει την ζάλη για να αποτρέψει την πάλη του λαού…

Δημήτρης Πατέλης

Αν. καθηγητής Φιλοσοφίας Πολυτεχνείου Κρήτης