Πανεπιστήμιο και επιχειρείν. ΗΜΕΡΗΣΙΑ  8/2/2007

Γράφει ο Δημήτρης Πατέλης: Επίκουρος καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης.

Σήμερα παρουσιάζεται ως μονόδρομος το «Επιχειρηματικό Πανεπιστήμιο», ένας όρος που υποδηλώνει την πιο άμεση υπαγωγή του Πανεπιστήμιου στο κεφάλαιο, μια σύμφυση του Πανεπιστήμιου με το χώρο του επιχειρείν, την προσομοίωσή του μ’ αυτόν, με στόχο την αποτελεσματικότερη εκμετάλλευση της επιστήμης, των επιστημόνων, αλλά και της οργάνωσης, της υποδομής του Πανεπιστημίου από το κεφάλαιο. Θεσμοί ανασυγκροτούνται, αναδιατάσσονται και νέοι δημιουργούνται, με στόχο να καταστούν όλο και πιο δυσδιάκριτα τα όρια μεταξύ επιχείρησης και Πανεπιστημίου. Η έρευνα και η εκπαίδευση αναπροσανατολίζονται σε όλο και πιο αγοραία κατεύθυνση, ενώ το επιχειρηματικό «μάνατζμεντ» εκτοπίζει τις ακαδημαϊκές λειτουργίες. Ταυτόχρονα το Πανεπιστήμιο ωθείται να λειτουργεί ως ιδιότυπη επιχείρηση (με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια) με αντίστοιχες εργασιακές σχέσεις. Σε όλα αυτά το κράτος παίζει στρατηγικό ρόλο, με επιλεκτικές χρηματοδοτήσεις, και με ανασυγκρότηση του θεσμικού πλαισίου.

Η επεξεργασία γνώσεων και ανθρώπων γίνεται στο έπακρο κατακερματισμένη, διαβαθμισμένη και πολυεπίπεδη, ώστε να ανταποκρίνεται πρωτίστως στις ποικίλες ανάγκες του αντίστοιχου καταμερισμού της εργασίας (ποικίλων βαθμών ειδίκευσης, συνθετότητας και περιπλοκότητας), αλλά και στην κοινωνική διαστρωμάτωση, ως έκφανση αυτού του καταμερισμού. Η κατακερματισμένη γνώση, υποβαθμιζόμενη σε πληροφορία προς αναπαραγωγή, εγκεκριμένη και ταξινομημένη κατά μαθήματα, υπονομεύει τις δυνατότητες δημιουργικής κοσμοθεωρητικής σύνθεσης. Οι παρεχόμενες γνώσεις υπάγονται πλέον σαφέστερα σε εξωεπιστημονικά κριτήρια κερδώας αποδοτικότητας, κατακερματίζονται σε βραχύβιες ενότητες (χρηστικά πακέτα δεξιοτήτων με ημερομηνία λήξης) προσανατολισμένες εργαλειακά στα κελεύσματα της αγοράς. Στο προσκήνιο προβάλλει ο χρησιμοθηρικά εννοούμενος «επαγγελματισμός», ο εμπειρισμός και η αποσπασματικότητα, ενώ  η παιδαγωγική αλληλεπίδραση σε μαζική κλίμακα υπάγεται σε προπονητικές αρχές, στη δάμαση, τιθάσευση και καταστολή εκπαιδευτικών και εκπαιδευομένων, που οδηγεί σε διανοητικό ευνουχισμό, σε ηθική κενότητα και σε πολιτισμική σχιζοφρένεια. 

Συχνά, όπως δείχνει η εμπειρία πολλών χωρών, Πανεπιστημιακοί αποκτούν μετοχές σε εταιρίες του Πανεπιστημίου τους, Πανεπιστήμια παίρνουν μετοχές εταιριών του προσωπικού τους, Πανεπιστήμια και Πανεπιστημιακοί παίρνουν μετοχές σε εταιρίες που συνεργάζονται με τα ιδρύματά τους, Πανεπιστημιακοί συμμετέχουν σε Δ.Σ. εταιριών ως αντιπρόσωποι είτε του ιδρύματός τους είτε ομάδας Πανεπιστημιακών, είτε του εαυτού τους.

Είναι αφελής και απλοϊκή η άποψη που  ταυτίζει την επιχειρηματικοποίηση μόνο με την ιδιωτικοποίηση, δηλαδή με τη λειτουργία ιδιωτικών Πανεπιστημίων. Βάσει των δογμάτων του νεοφιλελευθερισμού, ο δημόσιος τομέας δεν αναιρεί αλλά αντιθέτως οφείλει να υπηρετεί και να βοηθά αποτελεσματικά το επιχειρείν. Άλλωστε είναι γεγονός ότι η εκμεταλλεύσιμη πανεπιστημιακή έρευνα και εκπαίδευση συμφέρει τις ίδιες τις επιχειρήσεις, δεδομένου ότι ελαχιστοποιεί το κόστος με την αξιοποίηση τεράστιας υποδομής και έμπειρου επιστημονικού δυναμικού.

Τα περί «μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα» είναι υποκριτικά φύλλα συκής. Η αγοραία άλωση του Πανεπιστημίου έχει προωθηθεί ήδη σφόδρα, με πολιορκητικό κριό τις άνωθεν  παρεμβάσεις κρατικών και διακρατικών (θεσμικών και εξωθεσμικών) μέτρων και προγραμμάτων.

 Το υπαγόμενο στην πολιτική εξουσία δημόσιο δεν είναι παλλαϊκό ούτε και πανάκεια. Ωστόσο η ύπαρξη δημόσιας δωρεάν εκπαίδευσης μέσω (έστω και τυπικά) αυτόνομων ΑΕΙ, λειτουργεί ως όρος και πεδίο αγώνων για μια επιστήμη στην υπηρεσία των πραγματικών αναγκών της ανθρωπότητας.