ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΡΞΙΣΜΟ ΣΗΜΕΡΑ

Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗ ΡΩΣΙΑ

ΔΙΗΜΕΡΟ ΣΥΜΠΟΣΙΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ “ΟΥΤΟΠΙΑ”

Εισήγηση Δ. Πατέλη.

Θα ήθελα να αρχίσω με μερικές παρατηρήσεις αναφορικά με τους όρους πραγμάτευσης του ζητήματος, στους οποίους όρους αναφέρθηκαν οι δύο πρώτοι απ’ τους προλαλήσαντες ομιλητές. Εγώ θα ήθελα να πω ότι μια τέτοια προσέγγιση μόνο ως αφετηρία κάποιου τινός πρέπει να εκληφθεί και όχι ως συστηματική πραγμάτευση του τόσο σημαντικού αυτού ζητήματος. Μεταξύ άλλων και διότι ο μαρξισμός από την ίδρυσή του ποτέ δεν ήταν φαινόμενο αυστηρά εθνικού χαρακτήρα για να του αφιερώσουμε μια κατά χώρες προσέγγιση όπως αυτή που επιχειρούμε εδώ σήμερα. Πιστεύω δηλαδή ότι εφ’ όσον η υπόθεση της χειραφέτησης της ανθρωπότητας από κάθε μορφής εκμετάλλευσης και της επαναστατικής δημιουργίας μιας αταξικής κοινωνίας είναι παγκόσμια υπόθεση, εξίσου και η θεωρία, η οποία προς τα εκεί οδηγεί και θεωρητικά θεμελιώνει αυτό το κίνημα είναι μια παγκόσμια υπόθεση.

Παρ’ όλ’ αυτά όμως οφείλουμε κάποια προσέγγιση των ζητημάτων αυτών, μάλιστα με το σκεπτικό που έθεσε ο Ευτύχης ο Μπιτσάκης κατά την εισήγησή του, να δούμε δηλαδή εάν υπάρχουν στοιχεία ανάκαμψης. Και όντως δημιουργείται συχνά η αίσθηση ότι υπάρχουν κάποια τέτοια στοιχεία ανάκαμψης πόσο μάλλον αν συγκρίνουμε με τη μαύρη περίοδο του 89-90 όπου όλα τα σκιαζε η φοβέρα της κεφαλαιοκρατικής παλινόρθωσης και της αντεπανάστασης και δημιουργούταν η εντύπωση ότι δεν υπάρχει τίποτε και ότι ούτε μπορεί να ανακάμψει τίποτε, δεν μπορεί να εμφανιστεί κάτι το ζωτικό. Πράγματι αυτή τη στιγμή έχουμε θα έλεγα, στη Ρωσία και στην Ουκρανία τουλάχιστον (γιατί σε άλλες τέως ενωσιακές δημοκρατίας της πρώην Σοβιετικής Ένωσης που πήγα υπάρχει μια φοβερή νέκρα) κάτι τί. Στη Μολδαβία που πήγα υπάρχει απλώς εισαγόμενο υλικό από τις προηγούμενες δημοκρατίες που ανέφερα παραπάνω. Στη Γεωργία που πήγα πρόσφατα επίσης μια κατάσταση χειρότερη ακόμα, ούτε καν εισαγόμενο υλικό δεν υπάρχει, λόγω τελωνειακών και λοιπόν προσκομμάτων. Εκείνο που πρέπει να επισημάνουμε είναι το εξής: υπάρχει μεν μια ανάκαμψη, ανάκαμψη όμως που εμφανίζεται π.χ. από μια φαινομενολογική προσέγγιση στο ότι υπάρχει πληθώρα εκδόσεων, ειδικά περιοδικών εντύπων και εφημερίδων δηλαδή αν υπάρχουν μερικές δεκάδες πολιτικές οργανώσεις μαρξιστικής αναφοράς, μαρξιστικού κομμουνιστικού προσανατολισμού, υπάρχουν εκατοντάδες εφημερίδες και περιοδικά. Μερικά απ’ αυτά έχουν κάποιο τιράζ σεβαστό και κάποια σοβαρότητα ως προς τη θεωρητική τους τεκμηρίωση. Αναφέρω ενδεικτικά το περιοδικό «ιζμ» στη Ρωσία, αναφέρω ενδεικτικά το «μαρξισμ ι σοβρεμέννοστ» στην Ουκρανία, αναφέρω ενδεικτικά την εφημερίδα «Μουμπαράς» και διάφορες άλλες προσπάθειες παρέμβασης που υπάρχουν. Το περιοδικό «Αλτερνατίβι» έχει μια ιδιατερότητα δεν είναι τόσο καθαρά σοβιετικό φαινόμενο, όσο μια απόπειρα παντρέματος των διεθνών σχέσεων του Μπουζγκάλιν και της παρέας του με διάφορα παρακλάδια τους του διεθνούς συνεδριακού τουρισμού στην ίδια την τέως χώρα των σοβιέτ. Αυτό παρουσιάζει μια σχετική ιδιομορφία.

Εκείνο που θέλω να πω είναι ότι σε μία πρώτη προσέγγιση χωρίς να θέλω να σας κουράσω με θεματικές, τίτλους, περιοδικά κλπ. Υπάρχει κάποιος προσανατολισμός ως προς τις θεματικές. Κατ’ αρχήν πρέπει να διαχωρίσουμε την ακαδημαϊκή παραγωγή από την μη ακαδημαϊκή ας την πούμε έτσι κατ’ εφημισμόν παραγωγή. Η μεν ακαδημαϊκή παραγωγή εκφράζεται με τα γνωστά περιοδικά «φιλοσόφσκιε ναούκι» «Βοπρόσι φιλοσόφιι», «Φιλοσόφσκαγια ντούμκα» στην Ουκρανία και ούτω καθ’ εξής η τα «Οικονομιτσεσκιε ναούκι», «Βοπρόσι ικονόμικι» ως προς τις οικονομικές επιστήμες. Αυτά εξακολουθούν να βγαίνουν αλλά βγαίνουν με φοβερά αντιμαρξιστικό προσανατολισμό. Αν υπάρχει αναφορά στον μαρξισμό, είναι σαφή τα πράγματα, υπάρχει μόνο για να τον βρίσουν. Στα μεν οικονομικά περιοδικά υπάρχει απόρριψη όχι μόνο του μαρξισμού, αλλά και κάθε νύξις στην εργασιακή θεωρία της αξίας, στα φιλοσοφικού προσανατολισμού η πολιτισμολογίας κείμενα ή στην κοινωνιολογία, υπάρχει μια υιοθέτηση της θεωρίας των παραγόντων στα κοινωνιολογίζοντα ή οποιοδήποτε θετικιστικών ρευμάτων. Στα δε φιλοσοφίζοντα, γιατί δεν πρόκειται πλέον περί φιλοσοφίας, αλλά περί πλήρους αποδόμησης, μπορούμε να μιλήσουμε για μια τάση κατ’ εξοχήν ανορθολογισμού μυστικισμού με αναβίωση των διαφόρων ορθόδοξων σχημάτων νεορθοδοξίας και ούτω καθ’ εξής με μυστικισμό, μέχρι σκοταδισμό θα έλεγα, το οποίο όλως παραδόξως -εκ πρώτης όψεως, γιατί ουσιαστικά δεν είναι παράδοξο-, παντρεύεται θαυμάσια με τις διάφορες θετικιστικές επιδόσεις, με τα διάφορα μεταμοντέρνα σχήματα και ούτω κάθε εξής. Αυτά όσον αφορά την ακαδημαϊκή παραγωγή. Δηλαδή αυτοί που δοξολογούσαν τις διάφορες αποφάσεις της ηγεσίας της χώρας και του ΚΚΣΕ αυτή τη στιγμή έχουν περάσει σ΄αυτή τη δουλειά που σας λέω ως επίσημα όργανα.

Απ’ την άλλη υπάρχει μια πληθώρα παραγωγής μη ακαδημαϊκού χαρακτήρα, όπου έχουμε προσανατολισμό σε φιλοσοφία της ιστορίας, κοινωνική φιλοσοφία, συγκεκριμένη ιστοριογραφική ανάλυση του τι υπήρξε, του ποια είναι η πορεία από τις προϋποθέσεις εμφάνισης της Οκτωβριανής επανάστασης μέχρι τη σημερινή αντεπανάσταση. Υπάρχει μια έντονη συζήτηση πχ για την ύπαρξη σχηματισμών, για τους κοινωνικοοικονομικούς σχηματισμούς και ευρύτερα για την εμβέλεια και την ισχύ της θεωρίας της διαλεκτικο-υλιστικής αντίληψης της ιστορίας, για το κατά πόσο ισχύει σήμερα και τι χρειάζεται να κάνουμε. Υπάρχει μια απόπειρα αντιπαραβολής της κατά σχηματισμούς προσέγγισης της ιστορίας στην λεγόμενη κατά πολιτισμούς η πολιτισμικές κοινότητες προσέγγισης της ιστορίας. Υπάρχει μια προσπάθεια παντρέματος η αντιπαράθεσης αυτών των δύο προσεγγίσεων.

Όσον αφορά την κοινωνική επιστήμη υπάρχει μια έμφαση στην οικονομική ιστορία και στην οικονομική θεωρία, την ιστορία των οικονομικών θεωριών, με ιδιαίτερη πάλι έμφαση σ’ αυτό που ονόμαζαν πολιτική οικονομία του σοσιαλισμού. Υπάρχει επίσης μια αναζήτηση στο χώρο του παγκόσμιου καταμερισμού εργασίας και του παγκόσμιου κεφαλαιοκρατικού συστήματος, του ιμπεριαλισμού μ’ άλλα λόγια σήμερα και αυτό που λέμε ανισομέρεια της ανάπτυξης και υπάρχει ένα κοινό θέμα στα κοινωνικών επιστημών πολιτικής φιλοσοφίας προβλήματα που τίθενται με τις οικονομικές προσεγγίσεις. Στο θέμα της γραφειοκρατίας και του μηχανισμού της διοίκησης, ιδιαίτερα σε συνδιασμό με την αντεπανάσταση που επικράτησε στο τέλος, υπάρχει πληθώρα προσεγγίσεων.

Όσον αφορά τις υπόλοιπες επί μέρους προβληματικές, έχει κάπως αναπτύξει το έδαφος και η προβληματική της ηθικής φιλοσοφίας, όχι τόσο όπως γίνεται εδώ με κάποιες απόπειρες αξιολογικής επαναθεμελίωσης του μαρξισμού (και διάφορα τέτοια φιλαφλήματα που είναι της μόδας σήμερα), αλλά με την έννοια των ζητημάτων της αξιοπρέπειας ανθρώπων με πεποιθήσεις και ανθρωπιστικό ευρύτερα προσανατολισμό σε συνθήκες γενικευμένης διαφθοράς, πολιτικού αμοραλισμού, δηλαδή στις συνθήκες της αντεπανάστασης που βιώνουν οι άνθρωποι εκεί.

Όσον αφορά την αισθητική και την πολιτισμολογία, υπάρχουν προβληματικές που αφορούν πραγματικά την χυδαία και καταιγιστική θα έλεγα εισβολή όλων των παραπροϊόντων της λεγόμενης μαζικής κουλτούρας και ιδιαίτερα της αμερικάνικης. Εκεί υπάρχουν φοβερές αντιδράσεις από πλευράς μέρους της διανόησης που έχει έναν προσανατολισμό μαρξιστικό.

Όσον αφορά την πολιτική φιλοσοφία θα διακρίνω δύο ζητήματα βασικά: το θέμα του υποκειμένου της επανάστασης, όσων τέλος πάντων πιστεύουν ότι εκείνο που επίκειται ή χρειάζεται είναι μια δεύτερη επανάσταση στη σημερινή κατάσταση. Εδώ τίθεται ζήτημα κατά πόσο το υποκείμενο της επανάστασης θα έχει εθνικά όρια όπως είχε προηγουμένως η όπως νομίζαμε πως είχε προηγουμένως που νομίζω πως είναι πάρα πολύ σημαντικό και πολύ επίκαιρο σήμερα. Τίθεται ιδιαίτερα έντονα το εθνικό ζήτημα, ειδικά μετά την οξύτητα των συγκρούσεων στις διεθνικές συρράξεις που ανέκυψαν μετά την αντεπανάσταση. Επίσης τίθενται πολλά ζητήματα όσον αφορά τη θρησκεία και τις παραδόσεις.

Τώρα ας αφήσουμε την περιγραφή, την φαινομενολογία των πραγμάτων και ας περάσουμε σε μια πιο συγκεκριμένη προσέγγιση που αφορά τη σημερινή κατάσταση. Νομίζω πως είναι αδύνατο να δούμε τι σημερινή κατάσταση της θεωρίας, χωρίς να δούμε την κατάσταση της ιστορίας της θεωρίας μέσα στην ιστορία της ίδιας της κοινωνίας και μέσα στην ιστορική συγκυρία που διαμορφώνεται σήμερα, την οποία ιστορική συγκυρία, λόγω έλλειψης χρόνου, δεν μπορώ να χαρακτηρίσω επακριβώς. Θα αρκεστώ να επισημάνω, ότι είναι μια κλιμακούμενη αντεπανάσταση, η οποία ξεκίνησε από το πεδίο της πολιτικής εκτελεστικής εξουσίας από τα μέσα της δεκαετίας του 80, προχώρησε στην επεξεργασία της μαζικής κοινωνικής συνείδησης, με τη βοήθεια των μέσων μαζικής αποβλάκωσης και χειραγώγησης, συνέχισε από το πεδίο της πολιτικής και της ιδεολογίας, σ’ όλο το φάσμα των μορφών κοινωνικής συνείδησης να εμβαθύνει σ’ ολοένα και βαθύτερα ζητήματα, μέχρι να φτάσει στα ζητήματα της καθεαυτό οικονομικής παλινόρθωσης, που είναι και το μέγα ζητούμενο της εποχής. Μιας παλινόρθωσης που δεν έχει ολοκληρωθεί, παρά το γεγονός ότι έχει καταστραφεί το σύστημα των σοβιέτ σήμερα, έχει καταστραφεί δηλαδή -ακόμα και σε συμβολικό επίπεδο- η παλιά υφιστάμενη εξουσία στη Σοβιετική Ένωση. Έχει καταστραφεί κάθε απομεινάρι αυτού που λέγαμε παλιά σοβιετική παράδοση και στο χώρο της ιδεολογίας, αλλά εκείνο που απομένει να γίνει είναι να ολοκληρωθεί η ιδιωτικοποίηση των βασικών μέσων παραγωγής στη μεγάλη βιομηχανία και ιδιαίτερα στις τεχνολογίες αιχμής που συνδέονται με το στρατιωτικο- βιομηχανικό συγκρότημα, οπότε και θα δημιουργηθεί, θα επαναδημιουργηθεί μια εργατική τάξη, γιατί η εργατική τάξη -με την κυριολεξία του όρου- δεν υπήρχε στη Σοβιετική Ένωση. Εδώ έγκειται μια σημαντική πηγή των ιδεολογημάτων και των πρακτικών αυταπάτων που έχουν οι ευρύτατες λαϊκές μάζες στη σημερινή εποχή, μικροαστικών στη μεγαλύτερή κλίμακά τους αυταπατών, οι οποίες συνδέονται με το γεγονός ότι η εργασιακή δύναμη της εργατικής τάξης δεν έχει καταστεί ακόμα πλήρως εμπόρευμα, ειδικά σ’ αυτούς τους τομείς της παραγωγής. Η εργατική τάξη αυτή τη στιγμή μπορεί να έχει κάποια ξεσπάσματα, μπορεί να έχει κάποιες αναλαμπές, μερικές απεργίες, αλλά χονδρικά διέπεται από την ιδεολογία που λέει “ας είμαι αντικείμενο εκμετάλλευσης, φτάνει να με πληρώνουν”, γιατί στις ήδη ιδιωτικοποιηθείσες επιχειρήσεις έχει ένα χρόνο καθυστέρηση, έξι μήνες καθυστέρηση και βάλε να πάρει το μισθό του. Τον ψευτομισθό που καταντάει το 80- 85 % του πληθυσμού να ζει κάτω από το όριο της φτώχειας. Έχουμε λοιπόν αυτή την κατάσταση.

Εδώ μπορούμε να βγάλουμε ορισμένα ενδιαφέροντα συμπεράσματα. Ο μαρξισμός ποτέ δεν ήταν προϊόν αυτού που έλεγε ο Μαρξ καθηγητική επιστήμη, αυτό που λέμε σήμερα κατ’ εφημισμό ακαδημαϊκό μαρξισμό, ακαδημαϊκή επιστήμη και ούτω κάθε εξής. Ποτέ δεν ήταν και ούτε θα μπορούσε να γίνει, ακόμα και στην εποχή που όλοι έπιναν νερό στο όνομα του Μαρξ, του Ένγκελς, του Λένιν και δεν ξέρω γω στο όνομα τίνος άλλου κλασικού. Ποτέ αυτοί που ήταν δημιουργικοί μαρξιστές ακόμα και στην ίδια τη Σοβιετική Ένωση δεν τα είχαν καλά με το καθεστώς και τις επίσημες εξουσίες. Αυτό συνιστά για άλλη μία φορά απόδειξη του γεγονότος ότι δεν μπορεί να υπάρξει παραγωγή επαναστατικής θεωρίας που να είναι άμεσα προσκολλημένη στις θεσμικές μορφές αναπαραγωγής της κυρίαρχης ιδεολογίας, με τις τελευταίες να λειτουργούν ως ομάδα αναφοράς. Πόσο μάλλον σε συνθήκες αστικού κράτους, όπως υπάρχει σήμερα, στο αντεπαναστατικό καθεστώς που έχει εγκαθιδρυθεί στην τέως Σοβιετική Ένωση.

Τώρα τίθεται το ερώτημα: μπορούν άραγε αυτοί που είναι έξω από τα πανεπιστήμια να παράγουν θεωρία; Είναι ένα τεράστιο ερώτημα, που συνδέεται με τις ιδιοτυπίες και τη συμπεριφορά των συνιστωσών της διανόησης. Μου εκφράζουν πολλοί συνάδελφοι, σύντροφοι ανησυχίες, μου θέτουν το ερώτημα: μα τι απέγινε, τόση διανόηση, με τόσες παραδόσεις, τόσος μαρξισμός, σαν κεραυνός εν αιθρία, ξαφνικά μετατράπηκαν όλοι αυτοί σε αντιδραστικούς και σ' οτιδήποτε άλλο; Δεν πρέπει να μας εκπλήσσει αυτό το πράγμα. Αν έχουμε κρατήσει κάτι από τον ορθολογικό πυρήνα του μαρξισμού, αν έχουμε κατά νου ότι η πνευματική παραγωγή χαρακτηρίζεται από μια ιδιομορφία σε συνθήκες καταμερισμού της εργασίας. Εφ’ όσον είναι προϊόν του καταμερισμού της εργασίας και επάγγελμα η σκέψη, έχουμε την ιδιομορφία, ακόμα και αν αυτή αμείβεται χαμηλότερα από τον μισθωτό εργαζόμενο της χειρωνακτικής εργασίας, να έχει μια προνομιακή θέση η διανόηση. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα (που απαιτεί ανάλυση), το λέω πολύ αφοριστικά, σημαντική μερίδα της διανόησης να έχει μια κομφορμιστική συμπεριφορά έναντι της εκάστοτε καθυστηκυίας τάξης πραγμάτων. Αυτή η κομφορμιστική συμπεριφορά, της συστράτευσης (από μορφές συμμόρφωσης, παθητικής στάσης, έως και ενεργού απολογητικής και μαχητικής εξυπηρέτησης)με την εκάστοτε ηγεσία. Έτσι εξηγείται η συμπεριφορά του κάθε χαμαιλέοντα κομφορμιστή -επιτρέψτε μου την έκφραση. Αυτός που έτσι συμπεριφερόταν στο προηγούμενο καθεστώς, κατά κανόνα, έτσι συμπεριφέρεται και υπό τη νυν αντεπαναστατική, άγρια κεφαλαιοκρατική εξουσίας που έχει επικρατήσει σήμερα. Είναι νομοτέλεια της πνευματικής παραγωγής σε συνθήκες υποδουλωτικού καταμερισμού της εργασίας μεταξύ φυσικής και πνευματικής παραγωγής. Δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετικά τα πράγματα.

Υπάρχουν βέβαια και κάποιοι στο χώρο της πανεπιστημιακής κοινότητας, που κρατούν την αξιοπρέπειά τους, αλλά οφείλω να σας πω, ότι ιδιαίτερα μετά την τελευταία πύρρειο νίκη του Γιέλτσιν στις προεδρικές εκλογές, έχει εξαπολυθεί ένα πογκρόμ στην κυριολεξία κατά των εναπομεινάντων μαρξιστών στις κοινωνικές επιστήμες και στη φιλοσοφία και ουσιαστικά είναι αν όχι πλήρως εξαφανισθέντες απ’ τον πανεπιστημιακό χώρο, τουλάχιστον είναι υπό εξαφάνιση. Είναι λίγοι αυτοί που έχουν απομείνει και σε φρικτές συνθήκες. Τους θέτουν τέτοιους όρους (εργασιακούς, μισθολογικούς, ασφαλιστικούς κ.ο.κ., αλλά και ιδεολογικού ελέγχου), που τους αναγκάζουν να φύγουν απ’ το πανεπιστήμιο, με πρόωρες συνταξιοδοτήσεις και διάφορα τέτοια.

Τώρα τι γίνεται στην υπόλοιπη παραγωγή; Η υπόλοιπη «παραγωγή» δεν ξέρω κατά πόσο μπορεί να λειτουργεί ως παραγωγή αυτή τη στιγμή. Υπάρχει ένα τεράστιο πρόβλημα καταστροφής των μαρξιστικών παραδόσεων στην τέως ΕΣΣΔ. Μιας καταστροφής που συνδέεται με αυτή τη σχιζοφρενική κατάσταση, όπου έρχεται π.χ. ο καθηγητής και σου λέει ότι ο μαρξισμός είναι απαράδεκτος, άχρηστος κλπ. Και πηγαίνεις στη βιβλιοθήκη και παίρνεις το βιβλίο του που είχε γράψει ο ίδιος άνθρωπος πριν 5- 10 χρόνια, όπου και λέει ότι ο μαρξισμός είναι η μοναδική αληθινή θεωρία... Αυτή τη στιγμή η νεολαία, πέραν του ότι κάθε μόρφωση και κάθε συστηματική ενασχόληση με τη θεωρία συνιστά εξ’ ορισμού απαξία στις συνθήκες της κεφαλαιοκρατικής παλινόρθωσης, σε συνθήκες κυριαρχίας της εκπορνευμένης κομπραδόρικής υπό διαμόρφωση αστικής τάξης. Αυτό που κυριαρχεί σήμερα ως νέα υπό διαμόρφωση αστική τάξη, είναι ο μαφιόζος που έχει νομιμοποιήσει τα κεφάλαιά του. Αυτό που κυριαρχεί σήμερα στην τέως ΕΣΣΔ, είναι ο αμαθής, ο πρωτόγονος, ο άξεστος μαφιόζος - “επιχειρηματίας”. Συνεπώς, βάσει αυτού του τύπου της κυρίαρχης κλίμακας αξιών, από τα ανώτατα κλιμάκια της εξουσίας, μέχρι την άμεση καθημερινότητα των ανθρώπων, συνιστά απαξία κάθε ενασχόληση με τη θεωρία. Υπάρχει ένα φαινόμενο, που δεν ξέρω που θα καταλήξει, ένα φαινόμενο πλήρους εκχυδαϊσμού, εισαγωγής των πιο βάρβαρων μορφών της μαζικής κουλτούρας, ενός πρωτογονισμού στην νεολαία. Δεν είναι καθόλου τυχαία τα φαινόμενα εκπόρνευσης, εμπορευσιμότητας των πάντων στη μετασοβιετική κοινωνία και στη συμπεριφορά της νεολαίας των τέως σοσιαλιστικών χωρών μια δεκαετία μετά την κυριαρχία της κεφαλαιοκρατικής αντεπανάστασης-παλινόρθωσης. Καθόλου τυχαία φαινόμενα.

Απ’ την άλλη πλευρά στο χώρο των πολιτικών οργανώσεων που προβάλλουν αυτή τη στιγμή ως κομμουνιστική αριστερά, η ως αριστερά εν πάσει περιπτώσει, υπάρχει μια φοβερή γκάμα, ένα φοβερό φάσμα διαφορών. Αδρομερώς μπορούμε να προβούμε σε μερικές ταξινομήσεις τους. Εκείνο που πρέπει να επισημάνουμε είναι, ότι σε αντιδιαστολή με τις προηγούμενες βαθμίδες ανάπτυξης του μαρξισμού, κατά τις οποίες είχαμε την πολιτική εκπροσώπηση και έκφραση ενός κινήματος, να είναι η κορωνίδα, το επιστεγασμα μιας κλιμάκωσης, της μετατροπής, όπως έλεγε ο Μαρξ της εργατικής τάξης, του επαναστατικού υποκειμένου, από τάξη εν εαυτή σε τάξη δι εαυτήν, μιας κλιμάκωσης δηλαδή της συνειδητοποίησης μέσα από την κλιμάκωση της οικονομικής-κοινωνικής πάλης, της ιδεολογικής και θεωρητικής πάλης (μέχρι την κατάκτηση αντίστοιχης της εποχής θεωρίας – οδηγού για δράση), των πολιτικών, οργανωτικών αποκρυσταλλωμάτων αυτής της πάλης (από ομίλους αφομοίωσης-διάδοσης της επαναστατικής θεωρίας μέχρι το πολιτικό κόμμα της εργατικής τάξης), εδώ υπάρχει μια ιδιότυπη αντιστροφή. Νομίζω μάλιστα ότι το φαινόμενο δεν περιορίζεται στην τέως ΕΣΣΔ, αλλά είναι γενικότερης εμβέλειας. Δηλαδή, έχουμε σήμερα διάφορα μορφώματα πολιτικά-οργανωτικά, που είναι απολειφάδια, αταβιστικά υπολείμματα προηγούμενης βαθμίδας ανάπτυξης του κινήματος, στην οποία βαθμίδα ανάπτυξης του κινήματος, κάποια από αυτά αποτελούσαν κορωνίδα μιας διαδικασίας ανάπτυξης. Αυτή τη στιγμή αυτά τα απολειφάδια, αυτοί οι αταβισμοί, μη έχοντας αναπτυσσόμενο εργατικό κίνημα, όντας τα συντρίμμια, όντας στα κατάλοιπα οπισθοφυλακής ενός ηττημένου επαναστατικού στρατού, βρίσκονται σε μια οικτρή κατάσταση. Η οικτρή τους κατάσταση έγκειται στο γεγονός ότι είναι πλέον εξ’ ορισμού ανίκανα να παράγουν θεωρία, για πολλούς αντικειμενικούς και υποκειμενικούς λόγους, μεταξύ των οποίων και το ότι θεωρούν πως η διαθέσιμη εκδοχή θεωρίας της αρεσκείας τους είναι υπερεπαρκής με δύο μορφές: της σοσιαλδημοκρατικής εκδοχής, όπου σπεύδουν εκλεκτικιστικά με μια συρραφή ετερόκλητων στοιχείων να εντάξουν στον μαρξισμό οτιδήποτε υπάρχει από αστική φιλοσοφία της μόδας, από αστική θεωρία (αυτό δεν είναι ευφημισμός, εφ' όσον δεν έχει εξαλειφθεί η αστική τάξη, υπάρχει και αστική θεωρία). Στη δε άλλη εκδοχή, υπάρχει μια εμπλοκή, μια προσκόλληση, μια θρησκευτική θα έλεγα προσήλωση σε μια εργαλειακά χρησιμοποιούμενη, δογματικά αποστεωμένη αντίληψη περί θεωρίας και κεκτημένου της θεωρίας.

Σε αυτή την αποστεωμένη και δογματική εργαλειακή χρήση της θεωρίας, των δογματικών σχημάτων, εκ πρώτης όψεως, υπάρχει μια φοβερή ποικιλομορφία. Ωστόσο, πίσω από την ποικιλομορφία, υπάρχει μεγάλη καταθλιπτική ομοιότητα. Η ποικιλομορφία έγκειται π.χ. στο ποιος θα είναι ο τέταρτος στη σειρά της ιεαραρχίας στο εικονοστάσι που συμβολίζει την κάθε εκδοχή δογματισμού. Υπάρχουν μεν αψιμαχίες π.χ. για το αν, σε συνέχεια μιας τριάδος ομοουσίου και αχωρίστου, θα είναι ο Στάλιν ο τέταρτος, ο Τρότσκι, ο Μάο, ο Κιμ Ιλ Σουνγκ κ.ο.κ., αλλά η ουσία παραμένει η ίδια: άπαντες θεωρούν επαρκέστατο το κεκτημένο της θεωρίας του μαρξισμού και μάλιστα το θεωρητικό κεκτημένο ορισμένων μεγάλων προσωπικοτήτων της ιστορίας του κινήματος, που διαδραμάτισαν μεν στις δραματικές στιγμές της ιστορίας πρωταγωνιστικό ρόλο δρώντων προσώπων, αλλά με τη χρήση που κάνουν τα σημερινά απολειφάδια, οι σημερινοί αταβισμοί σε αυτά τα κεκτημένα, τους μετατρέπουν δυστυχώς σε ιλαροτραγωδία, τους μετατρέπουν σε κομπάρσους ενός παιγνιδιού που δεν είναι οι ίδιοι σε θέση να παίξουν, επειδή δίνουν μάχες γονυπετείς, μάχες οπισθοφυλακής.

Σε αυτή την κατάσταση, εάν ομαδοποιήσουμε σχηματικά το τι υπάρχει, βλέπουμε στο πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο μια σοσιαλδημοκρατική τάση, η οποία προβαίνει σε έναν εκλεκτικισμό στη βάση του έρποντα εμπειρισμού. Υπάρχει και μια ουτοπική ορθόδοξη κομμουνιστική τάση, που ασπάζεται μια κατ’ εξοχήν δογματοποιημένη, αποστεωμένη εκδοχή μαρξισμού, όπως σας περιέγραψα προηγουμένως. Οι μεταβάσεις από τη δεύτερο στην πρώτη είναι κάτι που το έχουμε περιγράψει σε κάποια δημοσιεύματά μας (στα οποία παραπέμπω όποιον ενδιαφέρεται μιας και δεν είναι του παρόντος εκτενής ανάλυσή τους).

Αυτό που θέλω να τονίσω είναι ότι σήμερα δεν υπάρχει κύρια κατεύθυνση του κινήματος ούτε εκεί, κατά την γνώμη μου, ούτε εδώ. Ούτε εκεί, γιατί δεν έχει ολοκληρωθεί η αποστολή της καπιταλιστικής παλινόρθωσης, δεν έχει ακόμα εδραιωθεί πλήρως η κεφαλαιοκρατία, δεν έχει διαμορφωθεί η εργατική τάξη με την αυστηρά επιστημονική έννοια του όρου ξανά. Εξ' ου και τα φαινόμενα γραφειοκρατικής χειραγώγησης της εργατικής τάξης, μικροαστικών αυταπατών και αντίστοιχων συμπεριφορών. Βλέπουμε εκεί ευτράπελα φαινόμενα, π.χ. να κάνουν οι εργαζόμενοι απεργία μαζί με τους εργοδότες της, τους διευθυντές των επιχειρήσεων, τους κύριους μετόχους για την μείωση των κομίστρων στα μεταφορικά μέσα και για άλλα κοινά αιτήματα.

Αφετέρου, η δυσκολία της επαναστατικής θεωρίας και πράξης σήμερα, συνδέεται με το ότι υπάρχει παγκόσμιος αντίκτυπος αυτής της πρωτοφανούς αντεπανάστασης. Όσο πρωτοφανής ήταν η επανάσταση που γέννησε τη Σοβιετική Ένωση, η Οκτωβριανή επανάσταση, τόσο πρωτοφανείς και παγκόσμιας εμβέλειας είναι οι επιπτώσεις της αντεπανάστασης που κλιμακώνεται σήμερα. Υπάρχει μια επιπλέον επιπλοκή, που έχει να κάνει με το ότι το ίδιο το υποκείμενο: στην ίδια την εργατική τάξη στην καθ’ εαυτώ κεφαλαιοκρατική μεριά του πλανήτη λαμβάνουν χώρα ουσιώδεις αλλαγές. Αλλαγές που αφορούν τις ίδιες τις παραγωγικές δυνάμεις και τις αντίστοιχες σχέσεις παραγωγής που συνδέονται με την αυτοματοποίηση. Δεν πρόκειται για τεχνοκρατικού χαρακτήρα επί μέρους μεταβολές, πρόκειται για αλλαγές του ίδιου του χαρακτήρα εργασίας. Η πρώτη εισαγωγή της αυτοματοποίησης σημαίνει π.χ. εξατομίκευση ή σμίκρυνση της κλίμακας της παραγωγής σε αντιδιαστολή με τη μαζική παραγωγή της εν σειρά και αλληλουχία παραγωγής των αλυσίδων παραγωγής που εισήγαγε το τεϊλορικό-φορντικό σύστημα οργάνωσής της. Αυτό σημαίνει ότι έχουμε μια πρώτη σύγκρουση, μία πρώτη άρνηση εκ μέρους της αυτοματοποιημένης παραγωγής, η οποία στην ανεπτυγμένη μορφή είναι πρωταρχική φάση για την ανεπτυγμένη κομμουνιστική κοινωνία. Η αυτοποιημένη παραγωγή, στη δεύτερη άρνηση της μηχανοποιημένης παραγωγής που θα προβεί, θα είναι πραγματική όχι επιφανειακή άρνηση, αλλά θα είναι πραγματική εμβάνθυνση της κοινωνικοποίησης της παραγωγής, του κοινωνικού χαρακτήρα της εργασίας, οπότε ανακύπτει ένα νέο υποκείμενο της ίδιας της εργασίας.