Προς τον Έλληνα Αναγνώστη

 

            Στις ημέρες μας είναι ευρέως διαδεδομένη η αίσθηση ότι η ανθρωπότητα έχει περιέλθει σ’ ένα αδιέξοδο στο τέλος του οποίου ο θάνατος αναμένει το ανθρώπινο γένος. Η Σοβιετική Ένωση, που επί σειρά δεκαετιών αποτελούσε την απαντοχή των προοδευτικών ανθρώπων σ’ όλο τον κόσμο έχει διαλυθεί. Στη Ρωσία, στις τέως δημοκρατίες της Ε.Σ.Σ.Δ. και στις χώρες  της Ανατολικής Ευρώπης έχει επικρατήσει η αστική αντεπανάσταση.

            Είναι άραγε τόσο αδιέξοδη η κατάσταση της ανθρωπότητας; Είναι άραγε τόσο άνευ όρων και τελειωτική η νίκη της κεφαλαιοκρατίας; Υπήρξε άραγε τόσο άγονη η επί δεκαετίες ύπαρξη του σοσιαλισμού στην Ε.Σ.Σ.Δ. και στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης;

            Κατά την άποψή μας η απάντηση είναι μια και κατηγορηματική: όχι. Στο παρελθόν κατά τη μετάβαση από τη φεουδαρχία στην κεφαλαιοκρατία η εδραίωση της κεφαλαιοκρατίας κλιμακώθηκε σε κυματοειδή μορφή: οι αστικές επαναστάσεις εναλλάσσονταν από φεουδαρχικές αντεπαναστάσεις μέχρι να επικρατήσει στη χώρα η κυριαρχία των κεφαλαιοκρατικών σχέσεων. Και κατά τη μετάβαση από το πρωτόγονο κοινοτικό σύστημα στη δουλοκτητική κοινωνία τα δουλοκτητικά κράτη σαρώνονταν επανειλημμένα από κατακτητικές επιδρομές βαρβάρων για να ξαναγεννηθεί εκ νέου η δουλοκτησία σε μία διαδικασία που συνεχιζόταν μέχρι να επικρατήσει το φεουδαρχικό σύστημα.

            Στην ιστορία της ανθρωπότητας κατά τη μετάβαση από ένα μεγάλο στάδιο της ανάπτυξης σε ένα άλλο, οι προσωρινές παλινωδίες της ιστορίας δεν συνιστούν τυχαίο, αλλά νομοτελές φαινόμενο. Συνεπώς, το γεγονός της αστικής  αντεπανάστασης αφ’ εαυτού δεν αποδεικνύει ότι ο σοσιαλισμός υπέστη μία ήττα άπαξ και διαπαντός. Επιπλέον, η ιστορία της ανθρωπότητας – όχι λόγω κάποιου προκαθορισμού αλλά ως αποτέλεσμα φυσικό-ιστορικών αιτιών - έχει μια νομοτελή και ελικοειδή πορεία ανάπτυξης. Μόνο βάσει αυτής της πορείας μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα, ότι εάν η ανθρωπότητα δεν επιθυμεί να πεθάνει (να αυτοκαταστραφεί είτε με εμπόλεμη σύρραξη, είτε με ειρηνικό τρόπο, πνίγοντας τον εαυτό της με τα αρνητικά επακόλουθα της αλληλεπίδρασής της με τη φύση), θα φθάσει στον κομμουνισμό. Τρίτος δρόμος δεν υπάρχει!

            Είναι όμως ανέφικτη η κατανόηση της σύγχρονης εποχής σε επαρκή βαθμό, εάν εξακολουθήσουμε να παραμένουμε στο επίπεδο του μαρξισμού, που μας κληροδότησαν με τα έργα τους οι Κ. Μαρξ, Φ. Ένγκελς και Β. Ι. Λένιν, διότι έκτοτε επήλθαν στον κόσμο ουσιώδεις αλλαγές.

            Ωστόσο, πρέπει να επισημάνουμε, ότι η ανάπτυξη του μαρξισμού είναι εφικτή μόνον ως συνέχιση του μαρξισμού, δηλαδή ως μια ανάπτυξη η οποία προϋποθέτει πραγματική γνώση και κατανόηση των απόψεων των Κ. Μαρξ, Φ. Ένγκελς και Β. Ι. Λένιν.

            Είναι τόσο σημαντικές οι αλλαγές που επήλθαν στην ιστορία της ανθρωπότητας, που καθιστούν επιτακτικότατη την ανάγκη διαλεκτικής «άρσης» του μαρξισμού. Η «άρση» με τη διαλεκτική έννοια του όρου δεν είναι απλώς μια άρνηση, είναι μια άρνηση με διατήρηση σε μετασχηματισμένη μορφή αυτού την άρνηση του οποίου συνιστά.

            Στο προτεινόμενο βιβλίο εξετάζεται η κοινωνία ως «οργανικό όλο», η διάρθρωσή της και η γενική νομοτελής πορεία της ιστορίας της ανθρωπότητας από την άποψη της διαλεκτικής «άρσης»  του μαρξισμού.

            Στην εποχή του Κ. Μαρξ και του Φ. Ένγκελς αλλά και στην εποχή του Β. Ι. Λένιν, εκείνο που εγειρόταν στο προσκήνιο ήταν η ανάγκη διερεύνησης της κεφαλαιοκρατίας από την άποψη της άρνησής της. Εμείς, όμως, διαθέτουμε πλέον την εμπειρία εγχειρημάτων δημιουργίας σοσιαλιστικής κοινωνίας (ως ανώριμης φάσης του κομμουνισμού). Αυτή η εμπειρία διανοίγει την κατ’ αρχήν νέα δυνατότητα διερεύνησης της ιστορίας κατά κύριο λόγο πλέον από την άποψη του εφικτού της εδραίωσης της κομμουνιστικής κοινωνίας. Σε αυτή την περίπτωση αλλάζει ουσιαστικά ο χαρακτήρας της έρευνας. Πρώτον, κεντρικό θέμα γίνεται  η διερεύνηση του κομμουνισμού (συμπεριλαμβανομένης και της κατώτερης φάσης του). Δεύτερον, δεδομένου ότι ο κομμουνισμός είναι η αυθεντικά ανθρώπινη ιστορία σε αντιδιαστολή με την προϊστορία, η εξέταση του κομμουνισμού  (συμπεριλαμβανομένου και του σοσιαλισμού) προϋποθέτει απαραιτήτως τη διερεύνηση ολόκληρης της ιστορίας. Επιπλέον, η ίδια η σοσιαλιστική επανάσταση δεν προβάλλει μόνον ως διαλεκτική άρνηση της κεφαλαιοκρατίας, αλλά και ως διαλεκτική άρνηση του συνόλου της προϊστορίας της ανθρωπότητας. Απ’ εδώ -ειρήσθω εν παρόδω- έπεται και η εξής διαπίστωση: υπό το πρίσμα αυτής της αντίληψης αποκαλύπτεται πως οι μετασχηματισμοί της κοινωνίας κατά τη σοσιαλιστική επανάσταση και την οικοδόμηση του σοσιαλισμού είναι πολύ πιο περίπλοκοι και βαθύτεροι εν συγκρίσει με τα όσα μπορούσαν να γίνουν αντιληπτά υπό το πρίσμα της άρνησης της κεφαλαιοκρατίας. Αλλά και οι προθεσμίες αυτής της μετάβασης αποβαίνουν μεγαλύτερης διάρκειας.

            Τρίτον, αλλάζει και η μεθοδολογία εξέτασης της ιστορίας. Ως γνωστόν ο Κ. Μαρξ έκανε δύο μεγάλες ανακαλύψεις. Η πρώτη είναι η υλιστική αντίληψη της ιστορίας. Η προσεκτική μελέτη των απόψεων αυτού του μεγαλοφυούς στοχαστή μας επιτρέπει να επισημάνουμε ότι η αντίληψή του περί της δομής της κοινωνίας και των σταδίων της ανάπτυξής της είναι ιστορικά περιορισμένη. Εάν αναφερθούμε σε αυτό συνοπτικά και σε γενικές γραμμές, μπορούμε να πούμε ότι στην αντίληψη του Κ. Μαρξ, η μεν δομή της κοινωνίας προβάλλει, όπως αποδεικνύεται, σε σημαντικό βαθμό ως γενικευμένη έκφραση της δομής της κεφαλαιοκρατικής κοινωνίας, η δε ιστορία της ανθρωπότητας, εάν εκλάβουμε την ίδια την ουσία της, συνιστά εδώ στον ένα ή στον άλλο βαθμό προεκβολή αυτής της δομής στην προηγούμενη ανάπτυξη της ιστορίας. Φυσικά, πρέπει να επισημάνουμε ότι σε «καθαρή» και συνειδητοποιημένη μορφή ο Κ. Μαρξ δεν έχει τέτοιες απόψεις. Η εν λόγω προσέγγιση υφίστατο σε μη συνειδητοποιημένη μορφή και καθοριζόταν από την εποχή στην οποία ζούσε ο Κ. Μαρξ.

            Ωστόσο, όπως μας έπεισε η έρευνα, στην ιστορία της ανθρωπότητας μεταβάλλεται, και μάλιστα κατά νομοτελή τρόπο, η γενική διάρθρωση της ανθρώπινης κοινωνίας, [καθώς και] οι παραγωγικές δυνάμεις ως τέτοιες, οι σχέσεις παραγωγής ως τέτοιες, η διαλεκτική αλληλεπίδρασή τους ως τέτοια κλπ...

            Στο παρόν βιβλίο «αίρεται» η υλιστική αντίληψη της ιστορίας. Η υλιστική αντίληψη της ιστορίας έχει ως βαθύτατο θεμέλιο τον καταμερισμό και μάλιστα την αντίθεση φυσικής και πνευματικής εργασίας. Επιπλέον, η εν λόγω αντίληψη της ιστορίας ανακύπτει την εποχή που ωριμάζει η αντίθεση φυσικής και πνευματικής εργασίας και ταυτοχρόνως ανακύπτει η πραγματική δυνατότητα της υπέρβασής της, της άρνησής της. Η εξέταση αυτής της αντίθεσης υπό το πρίσμα της άρνησης, προϋποθέτει αναπόφευκτα ότι η ανάλυση διεξάγεται από την θέση της εποχής, κατά την οποία η αντίθεση φυσικής και πνευματικής εργασίας, άρα και η αντίθεση υλισμού και ιδεαλισμού δεν έχει ξεπεραστεί.

            Ωστόσο, από την άποψη της κατάφασης [της εδραίωσης]* της αυθεντικά ανθρώπινης ιστορίας, η υλιστική αντίληψη της ιστορίας προβάλλει ως απαραίτητη μεν για ορισμένες συνθήκες , πλην όμως ιστορικά παροδική.

            Φρονούμε λοιπόν ότι χωρίς την «άρση» του μαρξισμού είναι αδύνατο να δοθεί στην σύγχρονη εποχή επαρκώς πειστική και θεμελιωμένη απάντηση στο ερώτημα: «πως είναι εφικτός ο κομμουνισμός;»

 

 

Ο συγγραφέας


* Εδώ και στο εξής εντός αγκίστρων που δεν συνιστούν βιβλιογραφικές παραπομπές του συγγραφέα, τίθενται διευκρινιστικές προσθήκες (λέξεις και φράσεις) του μεταφραστή –σ.τ.μ.