ΕΙΣΑΓΩΓΗ

 

Η σύγχρονη εποχή είναι μια εποχή καμπής στην ιστορία της ανθρωπότητας, το βασικό περιεχόμενο της οποίας έγκειται στη μετάβαση από την κεφαλαιοκρατία στο  σοσιαλισμό σε παγκόσμια κλίμακα. Για να καταστεί η δραστηριότητα των επαναστατικών και προοδευτικών δυνάμεων επιτυχέστερη, είναι απαραίτητες διαρκείς θεωρητικές έρευνες, οι οποίες θα επιτρέπουν να προσδιορίζονται όλο και ακριβέστερα και βαθύτερα οι προοπτικές της ανάπτυξης και οι εγγύτεροι στόχοι, ο συσχετισμός των μεν με τους δε,  οι δρόμοι και οι τρόποι του αγώνα. Η ζωτική δύναμη της μαρξιστικής επιστημονικής θεωρίας της κοινωνικής ανάπτυξης έγκειται στην μόνιμη ικανότητά της να  αναπτύσσεται, να γενικεύει δημιουργικά τα νέα γεγονότα και φαινόμενα, την εμπειρία του επαναστατικού αγώνα και των εκάστοτε κοινωνικών μετασχηματισμών. Οποιαδήποτε απόπειρα μετατροπής της θεωρίας, η οποία διέπει τη δράση μας, σε ένα άθροισμα αποστεωμένων σχημάτων και συνταγών, κατάλληλων για κάθε χρήση και σε κάθε περίπτωση της ζωής, αντιφάσκει στην ίδια την ουσία του μαρξισμού.

Η μαρξιστική κοινωνική θεωρία αποτελεί τη μεθοδολογία της συνειδητής ιστορικής δημιουργίας των εργαζομένων. Η ανάπτυξη αυτής της θεωρίας είναι ένας από τους βασικούς, τους απαραίτητους όρους για την επιτυχή εκτύλιξη και εμβάθυνση αυτής της δραστηριότητας.

Από την άποψη του βασικού περιεχομένου της εποχής μας –της επαναστατικής μετάβασης από την κεφαλαιοκρατία στο σοσιαλισμό- προεξάρχον ζητούμενο της κοινωνικής και μεθοδολογικής μελέτης είναι, κατ’ αρχήν, η περαιτέρω διερεύνηση των κοινωνικοοικονομικών σχηματισμών. Η κεφαλαιοκρατία είναι ένας ιδιαίτερος κοινωνικό-οικονομικός σχηματισμός και ο αγώνας εναντίον της είναι πρωτίστως ένας αγώνας για τη μετάβαση από ένα σχηματισμό σε έναν άλλο, στον κομμουνιστικό σχηματισμό. Δεύτερον: αναδεικνύονται στο προσκήνιο επίσης ζητήματα που αφορούν τις μεταβατικές περιόδους και την ποικιλομορφία των δρόμων της ιστορικής ανάπτυξης, διότι ζούμε σε μια μεταβατική περίοδο, κατά την οποία εντάσσονται στην παγκόσμια επαναστατική διαδικασία λαοί και χώρες με διαφορετικό επίπεδο και  χαρακτήρα κοινωνικής ανάπτυξης. Γι’ αυτό είναι φυσικό το γεγονός ότι οι προσπάθειες μαρξιστών επιστημόνων έχουν στραφεί και στρέφονται στην επεξεργασία αυτών των ζητημάτων[1].

Εν τω μεταξύ, στην εποχή που έπεται της σύγχρονης, όταν θα επιτευχθεί η εξάλειψη της κεφαλαιοκρατίας σε παγκόσμια κλίμακα και θα αναδειχθεί στο προσκήνιο ο θετικός αντικειμενικός σκοπός της οικοδόμησης της κομμουνιστικής κοινωνίας που θα συμπεριλαμβάνει το σύνολο της ανθρωπότητας, τότε και στο πεδίο της θεωρίας και της μεθοδολογίας της κοινωνικής ανάπτυξης θα ανακύψουν τα προβλήματα ολόκληρης της ανθρωπότητας, ολόκληρης της κοινωνίας ως ενιαίου «οργανικού» συστήματος, το πρόβλημα των τύπων[2] και το πρόβλημα των σταδίων διαμόρφωσης και ανάπτυξης της κοινωνίας ως τέτοιου [οργανικού] συστήματος, του κομμουνισμού ως αυθεντικά ανθρώπινης ιστορίας της ανθρωπότητας σε συνδυασμό με την προϊστορία της, το πρόβλημα της ενιαίας νομοτελούς ανάπτυξης του συνόλου της ανθρωπότητας κλπ... Η ενεργητικότητα, η κατεύθυνση, οι τρόποι και τα μέσα της δημιουργικής δραστηριότητας των επαναστατικών δυνάμεων της εποχής μας εξαρτώνται από το βάθος της κατανόησης, από την ευκρίνεια και την ακρίβεια του αναστοχασμού των προοπτικών οικοδόμησης του κομμουνισμού σε παγκόσμια κλίμακα. Η παγκόσμια μετάβαση από την κεφαλαιοκρατία στο σοσιαλισμό είναι μια διαδικασία τεράστια και βαθιά. Ωστόσο, έχει ιδιαίτερη σημασία να υπάρχει πλήρης επίγνωση του γεγονότος ότι η οικοδόμηση του κομμουνισμού στην κλίμακα του συνόλου της ανθρωπότητας, είναι ζητούμενο πολύ ευρύτερο και βαθύτερο. Ως προς το βάθος και τα μεγέθη του ο κομμουνιστικός μετασχηματισμός της κοινωνίας δεν είναι συγκρίσιμος με κανέναν από τους κοινωνικούς μετασχηματισμούς που έλαβαν χώρα κατά το παρελθόν.

Η δημιουργία της κομμουνιστικής κοινωνίας που θα περιλαμβάνει το σύνολο της ανθρωπότητας θα μετατραπεί σε άμεσα κύριο αντικειμενικό σκοπό μόνο μετά την ολοκλήρωση της σύγχρονης εποχής. Ωστόσο, ήδη από την σύγχρονη εποχή αυτός ο αντικειμενικός σκοπός αποτελεί για τους κομμουνιστές σε τελευταία ανάλυση τον κύριο στόχο. Συνεπώς, είναι άκρως απαραίτητη η διαρκής επικέντρωση της προσοχής σε αυτόν, η εμβάθυνση της κατανόησής του στο βαθμό που προωθούνται οι δυνάμεις του σοσιαλισμού. Προς αποφυγή λανθασμένων παρεκκλίσεων είναι άκρως απαραίτητη η διαρκής συσχέτιση των κεκτημένων της σύγχρονης εποχής με το κομμουνιστικό μέλλον. Και μάλιστα το ίδιο αυτό το μέλλον πρέπει να κατανοείται όλο και βαθύτερα, όλο και ακριβέστερα μέσω της βαθύτερης και ακριβέστερης κατανόησης της ανάπτυξης της κοινωνίας που έχει πλέον επιτευχθεί και επιτυγχάνεται.

Η θεωρητική προετοιμασία [της έλευσης] εκείνης της εποχής κατά την οποία η δημιουργία της κομμουνιστικής κοινωνίας στην κλίμακα ολόκληρης της ανθρωπότητας θα είναι το άμεσα κύριο ζητούμενο, είναι αναγκαία ήδη από τη σύγχρονή μας εποχή, διότι είναι ένα έργο κολοσσιαίας περιπλοκότητας και δυσκολίας που απαιτεί τεράστιες προσπάθειες επί μακρόν.

Η παρούσα εργασία συνιστά μιαν απόπειρα προσέγγισης της ιστορικής διαδικασίας από αυτή την άποψη. Φυσικά, η δημιουργία της κομμουνιστικής κοινωνίας στην κλίμακα ολόκληρης της ανθρωπότητας είναι υπόθεση του μέλλοντος, ενώ ο άμεσα κύριος αντικειμενικός σκοπός του παρόντος είναι η επίτευξη της νίκης του σοσιαλισμού σ’ όλο τον πλανήτη μας και θα ήταν εξ ίσου ανεπίτρεπτη τόσο η υποκατάσταση του ενός αντικειμενικού σκοπού από τον άλλο, όσο και η αναγωγή του ενός στον άλλο. Δεν πρέπει επίσης να αποσπάται ο ένας αντικειμενικός σκοπός απ’ τον άλλο. Παρ’ όλα αυτά όμως, πρώτον, ο άγων, ο κατευθυντήριος και κύριος σκοπός των κομμουνιστών είναι σε τελευταία ανάλυση η νίκη του ώριμου κομμουνισμού που θα περιλαμβάνει το σύνολο της ανθρωπότητας, ενώ η νίκη του σοσιαλισμού είναι ένας ενδιάμεσος αναβαθμός καθοδόν προς τον τελικό σκοπό και, ως εκ τούτου, υπάγεται σ’ αυτό το σκοπό. Δεύτερον, χρειάζεται εκ των προτέρων προετοιμασία για την εποχή κατά την οποία η οικοδόμηση του ώριμου κομμουνισμού στην κλίμακα της ανθρωπότητας θα γίνει άμεσα κύριο ζητούμενο, διότι η προετοιμασία αυτή κάθε άλλο παρά απλή είναι. Απαιτεί ειδική προσοχή, ειδικές, παρατεταμένες και μεγάλες προσπάθειες, πόσο μάλλον που ήδη στο παρόν, στη σύγχρονη εποχή, η ανάπτυξη της ανθρωπότητας κινείται προς αυτή την κατεύθυνση. Τρίτον, στις σοσιαλιστικές χώρες δεν απέχει πολύ πλέον εκείνο το μέλλον (από την άποψη της ιστορίας της κοινωνίας) οπότε θα πρέπει να διευθετούνται ζητούμενα της οικοδόμησης του ώριμου κομμουνισμού*.

Εάν όμως προβάλλει ως άμεσα κύριος αντικειμενικός σκοπός η οικοδόμηση του ώριμου κομμουνισμού [έπεται ότι] στον τομέα της κοινωνικής θεωρίας εγείρονται στο προσκήνιο διαφορετικοί αντικειμενικοί σκοποί, διαφορετικά προβλήματα απ’ όσα εγείρονται, όταν άμεσα κύριος αντικειμενικός σκοπός είναι η εξάλειψη - κατάλυση της κεφαλαιοκρατίας. Κατά αντίστοιχο τρόπο πρέπει να αλλάζει ο χαρακτήρας και το επίπεδο επίλυσης των θεωρητικών προβλημάτων της οικοδόμησης του ώριμου κομμουνισμού, ο χαρακτήρας και το επίπεδο εξέτασης όλης της προγενέστερης ιστορίας.

Κατ’ αυτόν τον τρόπο η κεφαλαιοκρατία είναι ένας κοινωνικοοικονομικός σχηματισμός και εφ’ όσον η κύρια ιστορική αναγκαιότητα είναι η εξάλειψη της κεφαλαιοκρατίας, στην κοινωνική θεωρία ως κύριο ζήτημα αναδεικνύεται το ζήτημα των κοινωνικό-οικονομικών σχηματισμών. Ωστόσο, η κεφαλαιοκρατία εντάσσεται σ’ έναν ειδικό τύπο σχηματισμών: των ταξικών - ανταγωνιστικών. Ο κομμουνισμός δεν αποτελεί μόνο την αντικατάσταση του κεφαλαιοκρατικού σχηματισμού, αλλά και του συνόλου της ανταγωνιστικού τύπου ανάπτυξης από την ανάπτυξη μη ανταγωνιστικού τύπου. Γι’ αυτό από την άποψη της ιστορικής ανάγκης της δημιουργίας του κομμουνισμού είναι ιδιαίτερα σημαντική η κατανόησή του, όχι απλώς ως ενός ποιοτικώς ιδιαίτερου, νέου σχηματισμού, αλλά επίσης και κατά κύριο λόγο ως ενός νέου σταδίου εντός του συνόλου της κοινωνικής ανάπτυξης, [ενός συνόλου] εντός του οποίου εντάσσεται η σύγχρονη εξέταση της κατά σχηματισμούς διαίρεσης, ως σημαντική μεν, πλην όμως υπηγμένη στιγμή*. Ας αναφερθούμε όμως και σ’ άλλο ένα μέγα  ζήτημα: το ζήτημα των τάξεων. Ενόσω η κύρια ανάγκη της κοινωνίας είναι η εξάλειψη της κεφαλαιοκρατίας, το σημαντικότερο είναι η πάλη των τάξεων. Όμως, κατά τη μετάβαση από το σοσιαλισμό στην ανώτερη φάση του κομμουνισμού εκείνο που προβάλλει στο προσκήνιο δεν είναι η πάλη των τάξεων, αλλά η δημιουργία της αταξικής κοινωνίας μέσω της απονέκρωσης, της προσέγγισης των τάξεων, διότι εδώ δεν πρόκειται πλέον για τις ανταγωνιστικές τάξεις της κοινωνίας, [οπότε και εγείρεται το ζήτημα] της πρόβλεψης και της οικοδόμησης της αταξικής κοινωνίας. Κατ’ αυτόν τον τρόπο πραγματοποιείται στη θεωρία ένας επαναπροσανατολισμός από την εξέταση της πάλης των τάξεων (στην κοινωνία με ανταγωνιστικές τάξεις) στην πρόβλεψη μιας κοινωνίας χωρίς τάξεις μέσω της διερεύνησης της διαδικασίας απονέκρωσης και προσέγγισης των μη ανταγωνιστικών τάξεων (της σοσιαλιστικής κοινωνίας), μέσω της διερεύνησης του ήδη υπάρχοντος, αν και ακόμα ανώριμου κομμουνισμού.

Στα σημαντικότερα  μεθοδολογικά προβλήματα, από την άποψη των ζητουμένων της οικοδόμησης της ανώτερης φάσης του κομμουνισμού, συμπεριλαμβάνεται το ζήτημα που αφορά την κοινωνία ως σύστημα και το ζήτημα που αφορά την αυθεντική ιστορία και την προϊστορία της ανθρωπότητας, τις διαφορές και τη συνάφειά τους, τη νομοτελή πορεία της ιστορίας ως διαδικασία ανάπτυξης της ανθρωπότητας συνολικά. Ας σταθούμε κάπως εκτενέστερα στο καθ’ ένα από τα προαναφερθέντα σημεία.

Η ανάγκη διερεύνησης της κοινωνίας ως συστήματος ανακύπτει ήδη επί κεφαλαιοκρατίας και οροθετείται από τη μορφοποίηση του συστήματος[3] της παγκόσμιας οικονομίας, επομένως, και της καθαυτό παγκόσμιας ιστορίας. Η μεγάλη βιομηχανία «δημιούργησε για πρώτη φορά την παγκόσμια ιστορία, καθ’ όσον έθεσε την ικανοποίηση των αναγκών της κάθε πολιτισμένης χώρας και του κάθε ατόμου εντός της σε εξάρτηση από όλο τον κόσμο και καθ’ όσον εξάλειψε την προηγούμενη, την απομόνωση των ξεχωριστών χωρών που έχει προκύψει εκ φύσεως» [1, τ.3, σ.60]*. Ωστόσο, το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα επί κεφαλαιοκρατίας κατά βάση - αν και κάθε άλλο παρά αποκλειστικά - εδράζεται στους αγοραίους και εξωτερικούς ως προς την ίδια την διαδικασία της παραγωγής δεσμούς και σπαράσσεται από αντιφατικές τάσεις: αφ’ ενός μεν, από την τάση για δημιουργία ενιαίας παγκόσμιας οικονομίας που καθορίζεται από τον κοινωνικό χαρακτήρα της παραγωγής και τον παγκόσμιο καταμερισμό της εργασίας, αφ’ ετέρου δε, από την τάση κερματισμού που υφίσταται κατ’ ανάγκη όπου κυριαρχεί η ιδιωτική ιδιοκτησία επί των μέσων παραγωγής.

Με τη νίκη της σοσιαλιστικής επανάστασης και την εδραίωση της κυριαρχίας της κοινωνικής ιδιοκτησίας επί των μέσων παραγωγής τόσο η οικονομία, όσο και η κοινωνία συνολικά αναπτύσσονται ως σύστημα σ’ ένα ποιοτικώς διαφορετικό επίπεδο. Αρχίζουν να υπερτερούν οι εσωτερικοί δεσμοί των μερών και των πλευρών του συστήματος. Η οικονομική δραστηριότητα συμπτύσσεται σ’ ένα ενιαίο όλο, το οποίο δεν συγκροτείται πλέον κατά κύριο λόγο μέσω των εξωτερικών αγοραίων δεσμών, αν και αυτοί διατηρούνται επί σοσιαλισμού, άλλα κατ’ εξοχήν μέσω εσωτερικών δεσμών που αναπτύσσονται σχεδιοτελώς. Η σχεδιοτελής ανάπτυξη* της παραγωγής, της οικονομίας, συνεπώς, και ολόκληρης της κοινωνίας απαιτεί κατ’ ανάγκη τη συνειδητή διεύθυνση της ανάπτυξης της κοινωνίας, τη συνειδητοποίηση της κοινωνίας ως ολότητας.

 Η ανάπτυξη του σοσιαλισμού γεννά την ανάγκη για μια όλο και βαθύτερη, ολόπλευρη και σφαιρική προσέγγιση της εξέτασης της κοινωνίας. Στην ανώτερη φάση του κομμουνισμού,  η διαδικασία μετατροπής της κοινωνίας σ’ ένα εσωτερικά ενιαίο όλο επιτυγχάνει την ωριμότητά της, τη βάση της οποίας αποτελεί η ανεπτυγμένη διαδικασία κοινωνικοποίησης της παραγωγής. Όσο η ανθρωπότητα οδεύει περαιτέρω προς τον κομμουνισμό, τόσο περισσότερο αυξάνει, επίσης,  η ανάγκη για εμβάθυνση στον αναστοχασμό όλης της ιστορίας της ανθρωπότητας. Διότι ο κομμουνισμός συνιστά το αποτέλεσμα όλης της ιστορίας της ανθρωπότητας. Το αποτέλεσμα μπορεί να κατανοηθεί αρκούντως ορθά μόνο σε συνδυασμό με την όλη διαδικασία. Αυτό σημαίνει ότι ο κομμουνισμός μπορεί να κατανοηθεί αρκούντως βαθιά και ορθά μόνο σε συνδυασμό με όλη την προγενέστερη ιστορία.

Ο κομμουνιστικός μετασχηματισμός της κοινωνίας είναι ριζικός μετασχηματισμός όχι μόνο των κεφαλαιοκρατικών, αλλά και όλων των προγενέστερων ανθρώπινων σχέσεων. Εξ ου απορρέει και η θεωρητική και πρακτική σημασία της μελέτης όλης της ιστορίας της ανθρωπότητας. Η καθαυτό κομμουνιστική ανάπτυξη της κοινωνίας συνιστά την ανάπτυξη της μη κερματισμένης, της ενιαίας ανθρωπότητας, την ισομερή ανάπτυξη όλων των μερών της ανθρωπότητας. Γι’ αυτό, και εφ’ όσον [θα] υπερτερεί η κομμουνιστική ανάπτυξη, εγείρεται στο προσκήνιο η εξέταση της νομοτελούς ανάπτυξης όχι της μίας είτε της άλλης ξεχωριστής χώρας η περιοχής, άλλα του συνόλου της ανθρωπότητας ως ενιαίου όλου.

Ο Κ. Μαρξ είναι εκείνος ο οποίος για πρώτη φορά πραγματοποίησε μια συστηματική, σφαιρική επιστημονική διερεύνηση της κοινωνίας και κατά κύριο λόγο της οικονομικής ζωής ορισμένης ιστορικής εποχής, της κεφαλαιοκρατίας. Αυτό συνέβη ακριβώς όταν η μεγάλη βιομηχανία «δημιούργησε για πρώτη φορά την παγκόσμια ιστορία» δηλ. όταν η παγκόσμια οικονομία έγινε σύστημα. Ο Κ. Μαρξ είναι ο πρώτος στην ιστορία που απεικόνισε στο «Κεφάλαιο» το αντικείμενο μιας ολόκληρης επιστήμης (της πολιτικής οικονομίας της κεφαλαιοκρατίας) ως αναπτυσσόμενο σύστημα μέσω της συνειδητής χρήσης της διαλεκτικής-υλιστικής μεθόδου. Η μαρξική έρευνα στο πεδίο της πολιτικής οικονομίας παραμένει μέχρι σήμερα ανυπέρβλητο υπόδειγμα ολικής και λεπτομερούς αναπαραγωγής ενός αντικειμένου ως αναπτυσσόμενου συστήματος. Γι’ αυτό η χρησιμότητα της μεθόδου του «Κεφαλαίου» του Κ. Μαρξ είναι άκρως απαραίτητη κατά τη θεωρητική εξέταση της δόμησης, της διάρθρωσης και της ιστορίας της κοινωνίας. Φυσικά η μέθοδος του «Κεφαλαίου» δεν είναι δόγμα, δεν είναι καλούπι, δεν είναι κάτι το αποστεωμένο και απολύτως αμετάβλητο. Η μεθοδολογία της διάγνωσης της κοινωνικής ανάπτυξης μεταβάλλεται σε συνάρτηση με το βαθμό αυτής της ανάπτυξης, με το βαθμό των ριζικών μετασχηματισμών που λαμβάνουν χώρα στην κοινωνία, με το βαθμό που η κοινωνία αναπτύσσεται ως σύστημα. Εντούτοις ορισμένα βασικά γνωρίσματα αυτής της μεθοδολογίας διατηρούνται, έστω και σε  ανηρημένη ούτως η άλλως μορφή.

Ωστόσο, η μέθοδος, η λογική του «Κεφαλαίου», δεν έχουν διατυπωθεί ως ειδικό γνωστικό αντικείμενο από τον Κ. Μαρξ. Εμπεριέχονται ως «σάρξ εκ της σαρκός και αίμα εκ του αίματος» της έρευνάς του στο πεδίο της πολιτικής οικονομίας. Η διάκρισή τους σε καθαρή μορφή είναι ένα πολύ δύσκολο και εξαιρετικά περίπλοκο έργο. Ο Β. Ι. Λένιν είχε θέσει ως ζητούμενο τη διάκριση της Λογικής του «Κεφαλαίου» (της Λογικής με κεφαλαίο, δηλ. της λογικής στην καθολική της μορφή[4]). Μαρξιστές ερευνητές, ιδιαίτερα σοβιετικοί επιστήμονες, σημείωσαν σ’ αυτό τον τομέα μεγάλες επιτυχίες (βλ. τα έργα των Μ. Μ. Ρόζενταλ, Ε. Β. Ιλιένκοφ,  Λ. Α. Μανκόφσκι, Β. Τιπούχιν, Ζ. Μ. Ορούτζιεφ κ.α.). Το προτεινόμενο έργο από μεθοδολογικής και λογικής πλευράς αποτελεί συνέχεια της έρευνας του συστήματος της λογικής του «Κεφαλαίου» του Κ. Μαρξ που επιχειρήσαμε νωρίτερα [βλ. 48]. Εδώ θα επιχειρήσουμε να χρησιμοποιήσουμε δημιουργικά τη δική μας ερμηνεία του συστήματος της λογικής του «Κεφαλαίου» στην εξέταση της διάρθρωσης και της ιστορίας της ανθρώπινης κοινωνίας.


[1]  Βλ. π.χ. τα έργα των: Ι.Λ. Αντρέγιεφ, Γ.Α. Μπαγκατούριγια, Μ.Α. Μπάργκα, Β.Σ. Μπαρούλιν, Γ.Β. Μπρόμλεϊ, Β.Σ. Βιγκόντσκι, Ε.Μ. Ζούκοφ, Γ.Μ. Μποροντάι, Β.Σ. Κέλλε, Ε.Ν. Λισμάνκιν, Κ.Χ. Μομτζιάν, Β.Ι. Πάβλοφ, Γ.Κ. Πλέτνικοφ, Ε.Μ. Τσερνιάκ κ.α.

[2] Υπό τον όρο τύποι της ιστορικής ανάπτυξης, βάσει της υφιστάμενης σήμερα προσέγγισης εξυπακούεται ότι εννοείται η προταξική,  ή ταξική και η αταξική κοινωνία. Βάσει αυτής της επικρατούσας σήμερα προσέγγισης, η περιγραφή των τύπων και των σχηματισμών δίδεται από την άποψη της ταξικής κοινωνίας και της άρνησής της. Κατ’ αυτόν τον τρόπο θετικά προσδιορίζεται μόνον η ταξική κοινωνία, ενώ οι υπόλοιποι τύποι της κοινωνίας ταξινομούνται αποφατικά (αρνητικά: προ- και α-ταξική κοινωνία). Ανάλογα με το βαθμό της οικοδόμησης του κομμουνισμού και τελειωτικά με τη νίκη του κομμουνισμού σε παγκόσμια κλίμακα οι τύποι της ιστορικής ανάπτυξης πρέπει να εξετάζονται από την άποψη του κομμουνισμού, ενώ ο ίδιος ο κομμουνισμός προβάλλει σ’ αυτή την περίπτωση όχι απλώς ως άρνηση της ταξικής κοινωνίας, όχι απλώς ως μια κοινωνία χωρίς τάξεις, αλλά ως θετικά δεδομένη κοινωνία. Στο έργο που προτείνεται εδώ στον αναγνώστη, σε αντιδιαστολή με τις υπάρχουσες προσεγγίσεις, προωθείται η ιδέα της εξέτασης  της ιστορίας  της κοινωνίας ακριβώς από την άποψη του κομμουνισμού, ως θετικά δεδομένης κοινωνίας. Αντίστοιχα, προτείνεται μια ουσιαστικά νέα περιοδολόγηση που αίρει την επικρατούσα προσέγγιση των σχηματισμών και των τύπων (εκτενέστερα βλ. τον Επίλογο και το κυρίως κείμενο). Η διαίρεση σε προταξική, ταξική και αταξική κοινωνία αποτελεί την πλέον γενική και μ’ αυτή την έννοια την πλέον οριακή υποδιαίρεση της ιστορίας της κοινωνίας υπό το πρίσμα της κρατούσας προσέγγισης, κατά την οποία ο κομμουνισμός εξετάζεται, κατά κύριο λόγο, ως άρνηση της κεφαλαιοκρατικής και της ταξικής κοινωνίας εν γένει.

 

* Υπενθυμίζουμε ότι η αρχική συγγραφή του έργου έγινε στα τέλη της δεκαετίας του 1970. Το έργο εκδόθηκε το 1988. –σ.τ.μ.

* Υπηγμένη – που έχει υπαχθεί σε μετασχηματισμένη μορφή και με οροθετημένο το πεδίο ισχύος της σε ένα άλλο σύστημα. Αυτή η υπαγωγή – διαλεκτική άρση του θεωρητικού κεκτημένου της κατά σχηματισμούς προσέγγισης σε σχέση υπαλληλίας με την ευρύτερη και βαθύτερη θεωρητική περιοδολόγηση της Λογικής της Ιστορίας αποδεικνύεται κλιμακωτά στο παρόν έργο. – σ.τ.μ.

[3] Ο όρος «σύστημα» χρησιμοποιείται εδώ και στο εξής με την έννοια «οργανικό αναπτυσσόμενο όλο». Η αντίληψη  αυτή διαφέρει ουσιαστικά από το νόημα της έννοιας «σύστημα» στις σύγχρονες συστημικές έρευνες. Εκτενέστερη αναφορά στην έννοια «σύστημα» θα υπάρξει παρακάτω.

* βλ. και: 275,  Α, σελ. 110. - σ.τ.μ.

* Η σχεδιοτέλεια (ρωσικά: планомерность)δεν πρέπει να συγχέεται με την σχεδιοποίηση. Σχεδιοτελής ανάπτυξη (ρωσικά: планомерное развитие) είναι η ανάπτυξη εκείνη, κατά την οποία, ο βαθμός κοινωνικοποίησης του χαρακτήρα της εργασίας υπαγορεύει αντικειμενικά ορισμένη σχεδιοποίηση. Υπό αυτή την έννοια, η ανάπτυξη της κοινωνίας επί σοσιαλισμού γίνεται συνάρτηση του βαθμού εναρμόνισης των συνειδητών σχεδιοποιητικών παρεμβάσεων με το εκάστοτε αντικειμενικά υφιστάμενο επίπεδο σχεδιοτελούς ανάπτυξης. Η μη εναρμόνιση των συνειδητών σχεδιοποιητικών παρεμβάσεων με την αντικειμενική σχεδιοτέλεια οδηγεί σε παλινωδίες και σε αυθόρμητες «διορθωτικές» εναντιοδρομίες. – σ.τ.μ.

[4] Οφείλουμε να υπογραμμίσουμε ιδιαίτερα  το εξής: στο μαρξισμό η Λογική με κεφαλαίο είναι εσωτερικά ενιαία με τη λογική ορισμένου αντικειμένου, δεν υφίσταται σε εντελώς αμετάβλητη μορφή, αλλά συνδέεται εσωτερικά με την ιδιαιτερότητα του υπό εξέταση αντικειμένου. Το γενικό και το καθολικό είναι ενιαίο με το ειδικό, εξαρτάται από το ειδικό και ταυτοχρόνως δεν ανάγεται σε αυτό.