Δημήτρης
Σ.Πατέλης
ΚΟΙΝΟΤΙΚΕΣ
ΣΧΕΣΕΙΣ - ΤΑΞΕΙΣ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ
(Περίληψη εισήγησης στο συμπόσιο: ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ στα πρόθυρα του 21ου αιώνα, 29-31/5/1998)
Το πρόβλημα του εθνικισμού, της ξενοφοβίας και του ρατσισμού αναδεικνύεται στην εποχή μας πολύμορφα σε όλα τα επίπεδα και με ιδιαίτερη οξύτητα. Οι κοινωνικές επιστήμες, αλλά και η ανθρωπιστική κριτική του φαινομένου εστιάζουν την προσοχή τους κατ’ εξοχήν στην ανάδειξη και στηλίτευση των ιδεολογικών, κοινωνικο - ψυχολογικών, πολιτικών και πολιτισμικών του πτυχών.
Η εμφατική ενασχόληση με τις προαναφερθείσες πτυχές (οι οποίες έχουν ιδιαίτερη σημασία) εκ των πραγμάτων ωθεί προς μιαν ηθική - δεοντολογική προσέγγιση που εν πολλοίς χαρακτηρίζει την ιδεολογική και αξιολογική τοποθέτηση του κοσμοπολιτισμού, αλλά και του διεθνισμού. Η ανάδειξη της κοινωνικής - αντικειμενικής διάστασης του προβλήματος συνδέεται με ιστοριογραφικές, εθνογραφικές, ανθρωπολογικές, αλλά και με εμπειρικές κοινωνιολογικές και οικονομικές έρευνες (ανισομέρεια της ανάπτυξης, οικονομική μετανάστευση, μειονότητες κ.λ.π.).
Οι παραπάνω προσεγγίσεις και έρευνες, παρά τη σημασία και την χρησιμότητά τους αδυνατούν να καλύψουν το θεωρητικό και μεθοδολογικό έλλειμμα που χαρακτηρίζει τη σύγχρονη κοινωνική θεωρία, όσον αφορά το εθνικό ζήτημα. Η κατάσταση επιτείνεται από το «μεταμοντέρνο», την διαδεδομένη αποδόμηση της θεωρίας, αλλά και τα ιδεολογικά στερεότυπα, τον υποκειμενισμό και την πληθώρα νοθεύσεων και παιγνίων με την ιστορία κατά το δοκούν.
Η ανάδειξη της λογικής της ιστορίας μέσω της προσέγγισης του κοινωνικού γίγνεσθαι ως διαμορφούμενης ολότητας - μιας ολότητας συγκροτούμενης από τη διαδικασία της αλληλεπίδρασης των ανθρώπων σε συνδυασμό με την αλληλεπίδρασή τους με την φύση και από τα εκάστοτε αποτελέσματα αυτής της διαδικασίας - επιτρέπει την θεώρηση της ιστορικής διαδικασίας ως αντιφατικής πορείας ενός βαθμιαίου μετασχηματισμού των κατ’ εξοχήν φυσικών (γεωγραφικών, οικολογικών, κλιματολογικών, βιολογικών κ.λ.π.) προσδιορισμών σε καθ’ εαυτώ κοινωνικούς, κατά την οποία οι πρώτοι «αίρονται» από τους δεύτερους και ανάγονται σε υποταγμένες στιγμές τους.
Στην πορεία αυτή συγκροτούνται, ανασυγκροτούνται, μετασχηματίζονται, αλληλεπιδρούν, είτε ακόμα και εξαλείφονται ποικίλα μορφώματα και κατηγοριοποιήσεις του πληθυσμού (ιδιαίτερα στους προκεφαλαιοκρατικούς σχηματισμούς) όπου υπερτερούν αρχικά οι φυσικής προέλευσης σχέσεις: δεσμοί αίματος, σχέσεις προς τη μετασχηματιζόμενη από την κλιμακούμενη άνοδο της ιδιωτικής ιδιοκτησίας κοινότητα (φυλών - γενών, εδαφική και γεωργική).
Στην προτεινόμενη εισήγηση επιχειρείται η ανάδειξη της γενικής κατεύθυνσης της εθνογένεσης μέσα από την εξέταση της πορείας των παραπάνω μορφωμάτων.
Με την εμφάνιση των ανταγωνιστικών τάξεων αρχίζει ο μετασχηματισμός των φυσικής προέλευσης δεσμών (φυλών, γενών κ.λ.π.). Όσο οι τελευταίοι δεν έχουν μετασχηματισθεί πλήρως, δεν συνυπάρχουν απλώς μηχανικά, παράλληλα με τις δομούμενες βάσει της εκάστοτε κυρίαρχης μορφής ιδιωτικής ιδιοκτησίας κοινωνικές τάξεις, αλλά είναι συνυφασμένοι με αυτές και (στο βαθμό που διαφοροποιούνται από αυτές) αλληλεπιδρούν οργανικά. Οι κατεστημένες και κληρονομικά διαβιβαζόμενες ιεραρχικές σχέσεις συγκροτούνται βάσει των διατηρούμενων στην ταξική κοινωνία σε ανηρμένη - μετασχηματισμένη (από την ιδιωτική ιδιοκτησία )μορφή φυσικής προέλευσης σχέσεων.
Οι ταξικοί σχηματισμοί συνιστούν διαβαθμίσεις αλληλεπίδρασης - μετασχηματισμού της κοινότητας από την ιδιωτική ιδιοκτησία, μέχρι την ουσιαστική «άρση» της πρώτης, όταν η δεύτερη αποκτά αντίστοιχη του εαυτού της βάση (κεφαλαιοκρατία), οπότε και οι τάξεις αποκτούν την πλέον ανεπτυγμένη μορφή τους. Σε αυτούς τους σχηματισμούς μορφοποιητικό διαρθρωτικό ρόλο διαδραματίζουν εναλλασσόμενες στον ιστορικό χώρο και χρόνο πληθυσμιακές ομάδες - ιστορικές κοινότητες: αγέλες - γένη - φυλές - λαοί - εθνοτικές (ethnic) ομάδες - έθνη (η πολυσημία της σχετικής ορολογίίας είναι ενδεικτική της μη επίτευξης εννοιολογικού κατηγοριακού επιπέδου της σκέψης στο εν λόγω πεδίο της έρευνας).
Η εντεινόμενη «παγκοσμιοποίηση» της παραγωγικής επενέργειας του ανθρώπου στη φύση και των σχέσεων παραγωγής, σε συνθήκες κυριαρχίας των εμπορευματικών και χρηματικών σχέσεων, προσδίδει πλανητικές (και όχι γεωγραφικά περιορισμένες πλέον) διαστάσεις στο πεδίο των ταξικών συγκρούσεων. Ένα πεδίο αλληλένδετων και αλληλοαποκλειόμενων ομαδοποιήσεων, παγκόσμιων οργανισμών, πολυεθνικών ομίλων, συνασπισμών κρατών, μεμονωμένων κρατών, μειονοτήτων, πολιτισμικών - θρησκευτικών παραδόσεων κλπ.
Οι φυλετικές, εθνικές και πολιτισμικές διαφοροποιήσεις και αντιπαλότητες δεν συνδέονται γραμμικά με τις ταξικές. Η πορεία τους δρομολογείται από τις προταξικές βαθμίδες της ιστορίας και από τα κοινοτικά εκείνα κατάλοιπα, τα οποία η κεφαλαιοκρατική «παγκοσμιοποίηση» όχι μόνο δεν εξάλειψε, αλλά τα αναπαραγάγει μετασχηματισμένα ως οργανικά - οριοθετικά στοιχεία της σύμφυτης με αυτήν αύξουσας ανισομέρειας.
Το πρόβλημα επιτείνεται σήμερα και λόγω του ελλείμματος συλλογικοτήτων στη βάση μιας άμεσα ορατής και συνεγείρουσας προοπτικής στην κατεύθυνση της απελευθέρωσης - χειραφέτησης της ανθρωπότητας, γεγονός που ωθεί στο επίπεδο της καθημερινής συνείδησης σε προσφυγή σε αρχέγονα, παραδοσιακά και κατά το δυνατόν άμεσα αντιληπτά και δεδομένα ερείσματα και κριτήρια ομαδοποιήσεων,αντιπαλοτήτων, εντάξεων και αποκλεισμών. Αυτή η εν πολλοίς ασυνείδητη προσφυγή συνιστά υπαρξιακή ανάγκη επιβίωσης μέσω «συλλογικών εγωισμών» σε συνθήκες εκ πρώτης όψεως ανυπέρβλητης κυριαρχίας του αδυσώπητου ανταγωνισμού σε μια κατακερματισμένη και σπαρασσόμενη από αντιφάσεις ανθρωπότητα.
Εδώ αποκαλύπτονται τα όρια της «πολυπολιτισμικής» ανεξιγνωμίας και ανεκτικότητας σε συνθήκες μαζικής γενοκτονίας δια της ένδειας των 2\3 του πληθυσμού του πλανήτη...
Δ. Πατέλης
Δρ. Φιλοσοφίας.
Διδάσκων Πολυτεχνείου Κρήτης.
ΣΥΝΤΟΜΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
Ο Δημήτριος Πατέλης γεννήθηκε (1962) και μεγάλωσε στον Πειραιά (Κερατσίνι). Σπούδασε στο Κρατικό Πανεπιστήμιο Λομονόσωφ της Μόσχας (1982 -1991). Η διδακτορική του διατριβή, μέσω μιας συγκριτικής αντιπαραβολής της ιστορίας της κλασσικής πολιτικής οικονομίας με την ιστορία της κλασσικής (προμαρξικής) φιλοσοφίας (γνωσεολογίας, μεθοδολογίας και κοινωνικής φιλοσοφίας) επικεντρώνεται στη Φιλοσοφική και μεθοδολογική ανάλυση του γίγνεσθαι της οικονομικής επιστήμης, αναδεικνύοντας νομοτέλειες του γίγνεσθαι των εννοιολογήσεων της κατηγοριακής σκέψης στην επιστήμη.
Στο επίκεντρο των ερευνών του βρίσκεται η ιστορία, η θεωρία και η μεθοδολογία των επιστημών, οι δρόμοι της δημιουργικής επαναστατικοποίησης της κοινωνικής θεωρίας. Είναι μέλος της διεθνούς ερευνητικής ομάδας «Η λογική της ιστορίας».
Έχει διδάξει Ψυχολογία στη Σχολή Ικάρων της Πολεμικής Αεροπορίας, διδάσκει Φιλοσοφία και κοινωνιολογία σε τμήματα αποφοίτων Ανωτέρων και Ανωτάτων Σχολών της ΠΑΤΕΣ (ΣΕΛΕΤΕ), και τα μαθήματα Φιλοσοφία και Ιστορία της Επιστήμης, Τέχνη και Τεχνολογία, Εισαγωγή στη Φιλοσοφία και Ιστορία του Πολιτισμού στο Πολυτεχνείο Κρήτης.
Έχει συγγράψει άρθρα και μελέτες. Δραστηριοποιείται και στον τομέα της μετάφρασης - διερμηνείας.