ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΕΡΕΥΝΑΣ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ «ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ»

«Υπάρχει καλή & κακή επιστήμη; Έρευνα από ποιους, για ποιους και γιατί;»

Ομιλία του Αν. Καθ. Δ. Πατέλη σε Εκδήλωση – συζήτηση που διοργάνωσε ο Σύλλογος Μεταπτυχιακών & Υποψηφίων Διδακτόρων Δημόκριτου την Παρασκευή 27.3.2015, ώρα 13:00, αίθουσα απέναντι Κεντρικό Αμφιθέατρο Δημόκριτου.

Περίληψη

Υπάρχει άραγε καλή & κακή επιστήμη; Έχει βάση η αντιδιαστολή ηθικότητας, ηθικής-κοινωνικής ευθύνης του επιστήμονα, δεοντολογίας και επιστημονικής ορθολογικότητας, επιστημονικότητας, τεχνικής επάρκειας; Και αν ναι, κάτω από ποιές συνθήκες; Μπορεί άραγε να θεωρείται μεταφυσική και ανειρήνευτη η αντίθεση μεταξύ καρδιάς και νου; Μήπως είναι στη φύση του ανθρώπου η αντίθεση μεταξύ ορθολογικής σκέψης, νου και ηθικής πράξης, κοινωνικής στάσης; Τι είναι αυτό που κάνει τον άνθρωπο να έχει συχνά να διαλέξει ανάμεσα σε δύο ακρότητες: τον “ανήθικο νου” και την “ανόητη ηθική”; Μήπως αρκεί να αμβλύνουμε αυτή την αντίθεση, “μπολιάζοντας” με ομοιοπαθητικές δόσεις αφηρημένου ανθρωπισμού και δεοντολογική φλυαρία τον επιστήμονα, ή/και με χρησιμοθηρική-ωφελιμιστική και υπολογιστική “ορθολογικότητα” την ηθική του, ώστε να ελίσσεται αποτελεσματικά, συνεχίζοντας να υπηρετεί αδίστακτα το Μαμμωνά;

Μήπως είναι τελικά καταδικασμένος δονκιχωτισμός, εκτός τόπου και χρόνου πρόβλημα για αφελείς η όλη προβληματική για τη σχέση μεταξύ επιστήμης και ηθικής στην “πρακτική” εποχή μας, όπου “επιτυχημένοι” θεωρούνται οι μη έχοντες ηθικές αναστολές και τα λαμόγια;

Παρόμοιες απόψεις συνδέονται και με εκείνη την αγγλοσαξονική παράδοση, η οποία “κάνει μια διάκριση ανάμεσα σε “scholarship”, την επιστημοσύνη, την επιστημονική αρμοδιότητα, την αφοσίωση στην επιστήμη, και σε “commitment”, την επένδυση στον κοινωνικό και πολιτικό κόσμο. Θεωρώ ότι πρόκειται για ολέθρια διχοτόμηση, η οποία έχει ως αποτέλεσμα οι λόγιοι να αποσύρονται από την κοινωνική ζωή, όπου θα ήταν πάρα πολύ χρήσιμοι, κυρίως σε περιόδους όπως αυτή που ζούμε σήμερα, όπου η πολιτική εργαλειοποιεί μονίμως την επιστήμη” (P. Bourdieu. Για την εκπαίδευση του μέλλοντος. Εκδ. Νήσος, Αθήνα, 2004, σελ. 155). Μάλιστα, οι πλέον ολέθριες ιδιοτελείς λαθροχειρίες επί της επιστήμης γίνονται εν ονόματι της ιδεολογικο-πολιτικής “καθαρότητας” της τελευταίας. Έχει αποδειχθεί ότι, κατά κανόνα, οι πλέον χονδροειδείς και ιδιοτελείς ιδεολογικο-πολιτικές χειραγωγήσεις γίνονται στη βάση αυταπατών και ιδεολογημάτων περί δήθεν “καθαρής” επιστήμης-φιλοσοφίας, “ιδεολογικά, αξιολογικά, πολιτικά και κοινωνικά ουδέτερης και αμερόληπτης”... Εάν τίθεται εκτός ερευνητικού πεδίου η κοινωνική- πολιτισμική-συνειδησιακή διάσταση της επιστήμης και της φιλοσοφίας, καθώς και οι θεσμικές, πρακτικές κοινωνικοπολιτικές της προεκτάσεις, δεν καθίσταται αντικείμενο συνειδητής διαχείρισης, και ως εκ τούτου, προσφέρεται για αγοραίες ιδιοτελείς χρήσεις κατά το δοκούν, βορά εξωεπιστημονικών, αλλά και αντιεπιστημονικών- αντικοινωνικών σκοπιμοτήτων από θέσεις ισχύος.

Επιστημονικές απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα μπορούν να δοθούν μόνο στη βάση της θεωρίας και μεθοδολογίας του οργανικού όλου, της Λογικής της Ιστορίας. Μόνο με την ανάδειξη της θέσης, του ρόλου, των βασικών λειτουργιών της ερευνητικής, σχεδιοποιού και κατασκευαστικής δραστηριότητας του ανθρώπου στην ανάπτυξη, στη δομή και στην ιστορία της ανθρωπότητας. Με την ανάδειξη της εγγενούς και ενδότερης σύγκλισης-ταύτισης της λογικής της έρευνας με τη λογική των βαθύτερων πραγματικών αναγκών της κοινωνίας και την προοπτική ενοποίησης της ανθρωπότητας. Με τη θεωρητική κατάδειξη του θεμελιώδη και άγοντα ρόλου της επιστήμης και της τεχνολογίας στη στρατηγική της ανάπτυξης της ανθρωπότητας.