ΣΥΝΔΙΑΣΚΕΨΗ ΤΗΣ ΛΟΓΙΚΗΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

Δημοσιεύθηκε στη Νέα Προοπτική, φύλλο 67, 5/12/1992

Από 3-4 Οκτ. 1992 πραγματο­ποιήθηκε στη Μόσχα επιστη­μονική πρακτική συνδιάσκεψη με θέμα: Η «λογική της Ιστορίας» και οι προοπτικές ανάπτυξης της μαρξι­στικής επιστήμης. Παρά την έξαρση του φασίζοντος πλέον αντικομμουνισμού η συνδιάσκεψη πραγματοποιή­θηκε με επιτυχία, γεγονός που αντα­νακλάται στη συμμετοχή εισηγητών από διάφορες χώρες, στο υψηλό θεω­ρητικό επίπεδο του διαλόγου και στα πρώτα πορίσματα που μπορούν να συναχθούν απ' αυτόν. Συμμετείχαν εισηγητές από διάφορες δημοκρατίες και περιοχές της τέως ΕΣΣΔ, από τη Βουλγαρία, την Ελλάδα, τις ΗΠΑ, τη Γερμανία, το Λίβανο, την Αγκόλα και τη Βραζιλία.

Παραθέτουμε αποσπάσματα της Διακήρυξης της Συνδιάσκεψης η οποία εγκρίθηκε ομόφωνα από όσους έλαβαν μέρος σε αυτήν.

ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ

Αγαπητοί σύντροφοι, η συνδιάσκεψή μας πραγματοποιείται σε μια εξαι­ρετικά περίπλοκη και αντιφατική περίοδο της ιστορίας της ανθρωπότη­τας. H καταστροφή της πρώιμης μορ­φής σοσιαλισμού στην ΕΣΣΔ, που οδήγησε στη διάλυση του παγκόσμιου σοσιαλιστικού συστήματος, επαναφέ­ρει τη χώρα στην εποχή του άγριου καπιταλισμού της πρωταρχικής συσσώρευσης η οποία επιδεινώνεται με τη νεοαποικιακή εξάρτηση από τον παγκόσμιο ιμπεριαλισμό. Μετά τη μεγαλύτερη, περίτρανη και αποφασι­στικότερη επανάσταση στην παγκό­σμια ιστορία -την Οκτωβριανή σοσια­λιστική επανάσταση- έρχεται μια πρω­τοφανής ως προς την κλίμακα της καταστροφική αντεπανάσταση η οποία επαναφέρει όλα τα αίσχη του παρελθόντος και ωθεί στο παρελθόν όχι μόνο την ΕΣΣΔ αλλά και όλη την ανθρωπότητα. Το άθλιο παρελθόν, με τις «ιερές» αρχές της ιδιωτικής ιδιο­κτησίας, γίνεται παρόν.

Ο ιμπεριαλισμός, χρησιμοποιώντας τις κάθε άλλο παρά εξαντλημένες δυνατότητες του για αναπαραγωγή της ανθρωπότητας στα καπιταλιστικά πλαίσια που την παραμορφώνουν, όλο και περισσότερο εγκαταλείπει τη μορφή της «κοινωνίας της καθολικής ευημερίας και αφθονίας» και προβάλει πιο απροκάλυπτα την εκμεταλλευτική του φύση αφαιρώντας από τους εργα­ζόμενους κοινωνικά δικαιώματα τα οποία είχε εξαναγκαστεί να τους εκχωρήσει (και) λόγω της αντιπαρά­θεσης του με το παγκόσμιο σοσιαλι­στικό σύστημα.

Στις λεγόμενες ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες, ακόμα και σύμ­φωνα με τα στοιχεία των δικών τους επιστημόνων, αυξάνει η ανεργία, πέφτει το βιοτικό επίπεδο των εργα­ζομένων, αυξάνει ο αριθμός των ανθρώπων που δεν έχουν ιατροφαρ­μακευτική περίθαλψη, που δεν έχουν τη δυνατότητα να μορφωθούν. Απει­λητικές διαστάσεις παίρνει ο αριθμός των φτωχών και αστέγων. Όλο και περισσότερο διαδίδονται τα φαινόμε­να ρατσισμού και εθνικιστικών διακρί­σεων, κοινωνικής υποβάθμισης, κατά­πτωσης και παρασιτισμού.

Επιδεινώνεται η κατάσταση και των λεγόμενων   «αναπτυσσόμενων» χωρών στο σύστημα του παγκόσμιου καπιταλισμού. Οι πλούσιες χώρες γίνονται πλουσιότερες ενώ οι φτωχές φτωχότερες. Η «νέα παγκόσμια τάξη πραγμάτων» σημαίνει γι' αυτές προπα­ντός πείνα, ασθένειες, ερήμωση των γαιών και θάνατος.

Για πρώτη φορά στην ιστορία της η ανθρωπότητα προσκρούει με τέτοια ένταση στη δυνατότητα αυτοκατα­στροφής, αυτοκτονίας. Σήμερα οι άνθρωποι ολόκληρου του πλανήτη μας βρίσκονται μπροστά στο δίλημμα:

μετάβαση στη συνενωμένη κομμουνι­στική ανθρωπότητα, ή βαρβαρότητα και θάνατος. Σ' αυτές τις συνθήκες αυξάνει η σημασία της συνειδητής επέμβασης πλατιών μαζών στην πορεία της ιστορίας, της συνειδητής δραστηριότητας τους, η οποία θα βασίζεται στη γνώση των νομοτελει­ών και των προοπτικών της ιστορικής ανάπτυξης. Τεράστια κοινωνική σημα­σία αποκτά η επιστημονική πρόγνωση του μέλλοντος.

Τη στιγμή που το κεφάλαιο πραγμα­τοποιεί την καταστροφική του επέλα­ση κατά των εργαζομένων, σύγχυση και διάλυση κυριαρχεί στο στρατόπε­δο των επαναστατικών δυνάμεων. Διαδίδεται η απογοήτευση, οι ηττοπα­θείς, απαισιόδοξες και μηδενιστικές διαθέσεις, διαλύεται η πεποίθηση για την ορθότητα και το εφικτό του τελι­κού στόχου, του κομμουνιστικού ιδα­νικού. Οι παλαιές δογματικές ιδέες είναι ανίκανες να ερμηνεύσουν τα νέα ιστορικά φαινόμενα, δεν ανταποκρί­νονται στις απαιτήσεις της συγκυρίας που έχει αλλάξει σ' όλο τον κόσμο και πόσο μάλλον δεν μπορούν να λει­τουργήσουν ως καθοδήγηση για δρά­ση των επόμενων γενεών. Πολλοί από τους οπαδούς αυτών των ιδεών, ορμώμενοι από τα συγκυριακά συμφέ­ροντα της στιγμής, περνούν στην οπορτουνιστική θέση της απολογητικής του καπιταλισμού, γίνο­νται ακόμα και αναίσχυντοι αντικομμουνιστές. Από την εξιδανικευμένη αντίληψη περί σοσιαλισμού και την κριτική του «καπιταλισμού που σαπί­ζει» περνούν στην κριτική της «σο­σιαλιστικής και κομμουνιστικής κόλασης» και στον αντιδραστικό ρομαντισμό του «καπιταλιστικού παραδείσου» στα πλαίσια της ίδιας μεταφυσικής, μανιχαϊκής «ασπρό­μαυρης» λογικής.

Στην εποχή της πτώσης, της υποχώρησης του επαναστατικού κινήματος, προβάλλει στο προ­σκήνιο το καθήκον της γενίκευ­σης της νέας ιστορικής εμπει­ρίας, της θεωρητικής επεξεργα­σίας της μεταβαλλόμενης παγκό­σμιος συγκυρίας, της επιστημονι­κής τεκμηρίωσης, της στρατηγι­κής και της τακτικής του επανα­στατικού αγώνα, της αναδιοργά­νωσης των κατακερματισμένων δυνάμεων για τις νέες επιθέσεις.

Οι μεγάλοι κοινωνικοί μετασχη­ματισμοί του αιώνα μας και, προ­παντός, η πρώτη στην παγκόσμια ιστορία απόπειρα οικοδόμησης μιας αταξικής κομμουνιστικής κοινωνίας στην ΕΣΣΔ, υπαγορεύ­ουν την αναγκαιότητα της ουσια­στικής ανάπτυξης του μαρξισμού ως προς την κατευθυντήρια αρτηρία του, της διαλεκτικής του άρσης στα πλαίσια μιας ευρύτε­ρης θεωρίας η οποία ερμηνεύει σε υψηλότερο επίπεδο τις νομο­τέλειες και τις προοπτικές της κοινω­νικής ανάπτυξης. Τα πρώτα βήματα σ' αυτήν την κατεύθυνση πραγματο­ποιήθηκαν στο έργο του Β.Α. Βαζιούλιν «Η λογική της ιστορίας. Ζητήματα θεωρίας και μεθοδολογίας». Για πρώ­τη φορά στην ιστορία της παγκόσμιας επιστήμης η κοινωνία στην ενότητα της με τη φύση εξετάζεται ως οργανι­κό όλο. Η παγκόσμια ιστορία διερευ­νάται από τη σκοπιά της μετάβασης της ανθρωπότητας στον κομμουνι­σμό. Και μάλιστα η μετάβαση αυτή δεν εξετάζεται σαν απλή άρνηση του καπιταλισμού αλλά ως θεμελιώδης μετασχηματισμός συνολικά της ιστο­ρικής διαδικασίας ως μετάβαση σ' έναν κατ' αρχήν νέο τύπο κοινωνι­κής ανάπτυξης.

Η επιστημονική ανακάλυψη της λογικής της ιστορίας δημιουργεί τη μεθοδολογική βάση και καταδεικνύει την κατεύθυνση των δρόμων της θεμελιώδους ανάπτυξης μιας ολόκλη­ρης σειράς επιμέρους επιστημών (της βιολογίας, της ψυχολογίας, της παι­δαγωγικής, της πολιτικής οικονομίας, του σοσιαλισμού κλπ). Οι ίδιες οι επι­μέρους επιστήμες αρχίζουν να αλλη­λεπιδρούν και να συγχωνεύονται, προετοιμάζοντας κατ' αυτό τον τρόπο τη μετάβαση στην ενιαία, στη συνθετι­κή επιστήμη του μέλλοντος.

Έχουμε μπροστά μας την τεράστια ως προς την κλίμακα της δουλειά της περαιτέρω ανάπτυξης της εν λόγω θεωρίας και της χρησιμοποίησης της σε επιμέρους επιστήμες. Είμαστε βαθιά πεπεισμένοι ότι αυτή η δουλειά δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί από έναν άνθρωπο, όσο ιδιοφυής κι αν είναι, όσο τεράστιες ικανότητες κι αν διαθέτει. Η πραγματοποίηση τέτοιου είδους θεμελιακών ερευνών είναι υπόθεση μιας ερευνητικής ομάδας επιστημόνων ομοϊδεατών, οι οποίοι υιοθετούν, παρ' όλη την ιδιοτυπία του καθενός, ενιαία θεωρητική-μεθοδολογική στάση και εργάζονται στα πλαίσια ορισμένου μη υποδουλωτικού καταμε­ρισμού της εργασίας για την επίτευξη ενός κοινού στόχου. Σήμερα η οπι­σθοδρόμηση της ιστορίας δημιουργεί τεράστια εμπόδια στο δρόμο της δια­μόρφωσης τέτοιου είδους ερευνητι­κών ομάδων και σε κάποιο βαθμό μεταθέτει στο μέλλον την ίδρυση τους.

(...) Στην επιστήμη οποιαδήποτε νέα επιστημονική ιδέα, οποιαδήποτε νέα διδασκαλία, εμφανίζεται σαν αίρε­ση και οι οπαδοί της σαν αντιπολιτευ­όμενη παράταξη εναντίον των επίση­μα καθιερωμένων ιδεών. Όσο μεγαλύ­τερη είναι μια επιστημονική ανακάλυ­ψη, όσο ουσιαστικότερη ανατροπή πραγματοποιεί στην επιστήμη, τόσο πιο απεγνωσμένη αντίσταση συναντά, τόσο λιγότεροι άνθρωποι την κατανο­ούν, τόσο πιο μακροχρόνιος και βασα­νιστικός είναι ο δρόμος της καταξίω­σης της. Γι' αυτόν ακριβώς το λόγο, κάθε νέα διδασκαλία περνά απαραίτη­τα το στάδιο της «ενδομήτριας» ανά­πτυξης της κατά τη διάρκεια του οποί­ου την κατανοεί μόνο ένας άνθρωπος είτε μια μικρή ομάδα ομοϊδεατών που απαρτίζουν μια επιστημονική σχολή. Η επιστημονική σχολή διαδραματίζει ένα διπλό ρόλο: 1) συμβάλει στη διά­σωση και στη διάδοση των θεωρητι­κών κεκτημένων υπό δυσμενείς εξω­τερικές συνθήκες είτε ακόμα και σε συνθήκες εχθρικής αντιμετώπισης, 2) ασχολείται με τη συγκεκριμενοποίη­ση, με την περαιτέρω επεξεργασία και ανάπτυξη (όχι μόνο εκτατική αλλά και εντατική) της νέας διδασκαλίας.

Η υπό ίδρυση επιστημονική σχολή διαφέρει από την παραδοσιακή σχο­λή. Η παραδοσιακή σχολή ανάγει την όλη υπόθεση στην εκμάθηση ερωτη­μάτων, οι απαντήσεις των οποίων είναι εκ των προτέρων γνωστές και προκαθορισμένες. Στην επιστημονική σχολή νέου τύπου δίνει έμφαση στην ανάπτυξη της δημιουργικής νόησης, στην ερευνητική αναζήτηση αυτού που ακόμα είναι άγνωστο. Αυτή η επι­στημονική σχολή διαφέρει από τις συνηθισμένες επιστημονικές σχολές και λόγω του ότι δεν θέτει στον εαυτό της μόνο καθαρά επιστημονικά - ερευνητικά καθήκοντα. Στη δεδομένη περί­πτωση τα επιστημονικά - ερευνητικά καθήκοντα συνδέονται οργανικά με τη διαδικασία διαπαιδαγώγησης και διαμόρφωσης συλλογικών σχέσεων που βασίζονται στα κοινά ενδιαφέρο­ντα κι οι οποίες σχέσεις είναι απαραί­τητες για τη διατήρηση της αυτοτέ­λειας αυτής της ομάδας των ομοϊδεα­τών απέναντι σε εξαιρετικά δυσμε­νείς, εχθρικές εξωτερικές συνθήκες. Επίσης σημαντικό ρόλο διαδραματίζει το καθήκον της βαθύτερης αφομοίω­σης της νέας διδασκαλίας και της μετάβασης από την ομοθυμία στην ενότητα σκέψης και απ' αυτήν στην από κοινού πρακτική.

Έχουμε μπροστά μας το περίπλοκο και ευρείας κλίμακας καθήκον της ίδρυσης μιας επιστημονικής σχολής οπαδών του δημιουργικού μαρξισμού οι οποίοι κατανοούν την αναγκαιότη­τα της διαλεκτικής άρσης του. Τα πρώτα βήματα σ' αυτή την κατεύθυνση πραγματοποιήθηκαν στην ΕΣΣΔ, στην πρώτη σοσιαλιστική χώρα στην ιστορία της ανθρωπότητας, διότι ακριβώς σ' αυτή τη χώρα άνοιξε ο δρόμος για την οικοδόμηση της κομ­μουνιστικής κοινωνίας. Όμως ο κομ­μουνισμός δεν είναι υπόθεση μιας ξεχωριστής χώρας, είτε ακόμα μιας ομάδας χωρών, αλλά είναι υπόθεση ολόκληρης της ανθρωπότητας. Γι' αυτό ακριβώς η νέα διδασκαλία η οποία φωτίζει τη μετάβαση της κοινω­νίας απ' όλη την ιστορία του παρελθό­ντος προς τον κομμουνισμό, έχει μια διεθνή σημασία, δηλ. μια σημασία που υπερβαίνει το όρια μιας χώρας. Η επι­στημονική σχολή που ανακύπτει στη βάση αυτής της διδασκαλίας έχει κατ' ανάγκη διεθνιστικό χαρακτήρα. Ο διε­θνισμός δεν είναι κενό γράμμα, ούτε πολυτέλεια, αλλά ο μοναδικός τρό­πος επιβίωσης εκείνων των κοινωνι­κών δυνάμεων που αντιπαλεύουν τον παγκόσμιο καπιταλισμό και αγωνίζο­νται για τη συνενωμένη, την κομμου­νιστική ανθρωπότητα.

(...) Φυσικά, μια επιστημονική σχο­λή δεν δημιουργείται με αποφάσεις και βουλητικές πράξεις, αλλά ανα­πτύσσεται κατά φυσικο-ιστορικό τρό­πο στη βάση νέων ιδεών και νέων διδασκαλιών.

(...) Όμως η αποκατάσταση επικοι­νωνίας είναι ένα βήμα μπροστά στην πάλη εναντίον του κατακερματισμού και της αποξένωσης των κοινωνικών δυνάμεων που αντιπαρατίθενται στον καπιταλισμό. Η ύπαρξη διαφορετικών απόψεων, ο ανοικτός και τίμιος διά­λογος μεταξύ τους είναι εκδήλωση ζωτικότητας αν οδηγεί στη δημιουρ­γία μιας ενότητας μέσα στην πολυ­μορφία...