Πριν από δύο χρόνια, το βράδυ της 8.1.2012, σταμάτησε να κτυπά η καρδιά του κορυφαίου σοβιετικού επαναστάτη στοχαστή, Βίκτορα Αλεξέγιεβιτς Βαζιούλιν.
Η διαμόρφωση και η ωρίμανση του Β. Α. Βαζιούλιν ως επαναστάτη ερευνητή, συνδέεται με κρίσιμες καμπές της ιστορίας, με τη συνειδητοποίηση του γεγονότος, πως απαραίτητη προϋπόθεση για τη διαμόρφωση και ανάπτυξη κοινωνικής θεωρίας και μεθοδολογίας αντίστοιχης των αναγκών της εποχής, είναι η αντίληψη των κομβικών αναγκών αλλαγής της σύγχρονής του κοινωνίας και η συγκεκριμένη ιστορική προσέγγιση του κεκτημένου της κοινωνικής θεωρίας (και ιδιαίτερα του μαρξισμού), που συνδέεται με τον κριτικό αναστοχασμό των μεθοδολογικών θεμελίων του.
Ο Βαζιούλιν, ουδέποτε υπήρξε αποκομμένος από την κοινωνικοπολιτική πράξη και τις εκάστοτε ιδεολογικοπολιτικές αντιπαραθέσεις διανοητής. Επέλεγε συνειδητά τις εμφάσεις του, ιεραρχώντας τους τρόπους, τα μέσα και την ένταση της εκάστοτε εμπλοκής του στον αγώνα, σε συνάρτηση με την επιστημονική διάγνωση της εποχής και της συγκυρίας. Θεωρούσε ότι στις κρίσιμες καμπές της ιστορίας, στις κρισιακές-μεταβατικές συγκυρίες, ο επαναστάτης δεν μπορεί να σιωπά, να αδρανεί και να αποστασιοποιείται.
Στην κλιμάκωση της αστικής αντεπανάστασης, αν και γνώριζε προ πολλού ότι η πιθανότερη έκβαση της τότε συγκυρίας ήταν σχεδόν προδιαγεγραμμένη υπέρ της τελευταίας, σε αντιδιαστολή με την «ακαδημαϊκή» αποστασιοποίηση ορισμένων και την επίσης κομφορμιστική μεταστροφή-συστράτευση των περισσοτέρων με τους νέους νικητές, ρίχνεται με ζήλο στη δημόσια πολιτική και ιδεολογική αντιπαράθεση κατά του εκχυδαϊσμού του μαρξισμού και της επιστήμης από έναν εσμό «προθύμων». Οι τελευταίοι –μέχρι προ ολίγου «ορθόδοξοι μαρξιστές»– μέσω ακατάσχετων μεταλλάξεων από ανανεωτικές-ευρωκομμουνιστικές θέσεις προς τη δεξιά σοσιαλδημοκρατία, διολισθαίνουν τελικά προς τον απροκάλυπτο αστισμό-ανικομμουνισμό. Στρέφονται αρχικά κατά του Στάλιν και του «σταλινισμού», στη συνέχεια κατά του Λένιν, των μπολσεβίκων και της Οκτωβριανής επανάστασης, κατά περίπτωση –κατά της νικηφόρου εμπλοκής της ΕΣΣΔ και του Κόκκινου Στρατού στη συντριβή του φασισμού, κατά του Μαρξ, κατά του ορθολογισμού και του διαφωτισμού, κατά κάθε επαναστατικής ιδέας και προοπτικής, καταδικάζοντας ακόμα και αυτό το πνεύμα του Σπάρτακου και του Προμηθέα, βρίσκοντας τελικά καταφύγιο στις πιο ανορθολογικές και αντιδραστικές-σκοταδιστικές εκδοχές του «μεταμοντέρνου»...
Ο Βαζιούλιν στα χρόνια εκείνα αρθρογραφεί άοκνα και στρέφεται με πολεμικά κείμενα, ομιλίες, συνεντεύξεις κ.ο.κ. όπου αποκαλύπτει την ουσία και τις επιπτώσεις της ολομέτωπης επίθεσης της αστικής προπαγάνδας και του αντίστοιχου εκχυδαϊσμού επιστήμης και φιλοσοφίας, τη σημασία της κυρίαρχης αντεπαναστατικής πολιτικής. Με παρρησία παρουσιάζεται, στο Συνταγματικό Δικαστήριο της Ρωσικής Ομοσπονδίας, ως μάρτυρας και ως επιστημονικός σύμβουλος για την εκπόνηση υπερασπιστικής τακτικής στη δίκη που διεξήχθη, βάσει της προσφυγής εναντίον του προεδρικού διατάγματος του Μπ. Γιέλτσιν περί απαγόρευσης της δραστηριότητας του Κ.Κ.Σ.Ε. και του Κομμουνιστικού Κόμματος της Ρωσικής Σοβιετικής Ομοσπονδιακής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας. Ενός διατάγματος που στο όνομα της «θεωρίας των δύο άκρων» και των περί «ολοκληρωτισμού» ιδεολογημάτων, επιχειρούσε και εν πολλοίς, κατ’ αρχήν πέτυχε, την ταύτιση της ταξικής προσέγγισης και του κομμουνισμού με την τρομοκρατία, την ποινικοποίηση του μαρξισμού με την αναγόρευση της σχέσης με αυτόν σε ιδιώνυμο αδίκημα.
Παράλληλα αναπτύσσει την επιστημολογική και μεθοδολογική προσέγγιση του πλέγματος των Ιατρικών και Βιολογικών επιστημών. Στηλιτεύει το δίπολο καιροσκοπισμού - θεωρητικής ανεπάρκειας της αριστεράς της τέως ΕΣΣΔ και τον εκλεκτικισμό που χαρακτηρίζει τα ιδεολογήματά της. Ωστόσο, στο επίκεντρο των ερευνητικών του αναζητήσεων βρίσκεται η ανάγκη διεύρυνσης και εμβάθυνσης της κοινωνικής θεωρίας στα πλαίσια της προοπτικής της προετοιμασίας και θεμελίωσης των επικείμενων νικηφόρων «ύστερων σοσιαλιστικών επαναστάσεων».
Η ακατάβλητη εργατικότητά του, αλλά και η εσωτερίκευση των εντάσεων που βιώνει σε όλη την ερευνητική, διδακτική και πολιτική του διαδρομή, υπονομεύουν την υγεία του. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1990-2000, κλιμακώνεται η απώλεια όρασης. Σαν να αρνείται ο ίδιος ο οργανισμός του σε επίπεδο φυσιολογίας να βλέπει το αίσχος της αντεπανάστασης και της κεφαλαιοκρατικής παλινόρθωσης. Το 2003 χάνει την αγαπημένη του σύντροφο, συναγωνίστρια και μάννα του γιου του Μιχαήλ, καθηγήτρια περσικής φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Διεθνών Σχέσεων της Μόσχας, την οποία κατάφερε με εξαιρετική φροντίδα να κρατήσει στη ζωή, παρά την υπερδεκαετή δοκιμασία της από καρκίνο. Μετά από ένα δεύτερο εγκεφαλικό επεισόδιο, κατέληξε στις άθλιες (λόγω της αντεπαναστατικής «μεταρρύθμισης»-υπονόμευσης του δημόσιου συστήματος περίθαλψης) συνθήκες ενός διαδρόμου του 51ου νοσοκομείου της Μόσχας.
Οι αλληλένδετες επιστημονικές ανακαλύψεις του Β. Α. Βαζιούλιν δημιούργησαν τη δυνατότητα συγκρότησης πιο θεμελιωμένης, αξιόπιστης γνώσης και πρόβλεψης των νομοτελειών ανάπτυξης της επιστήμης, απ’ ότι στον κλασσικό μαρξισμό. Συγχρόνως άνοιξαν το δρόμο για την επικείμενη διαλεκτική ανάπτυξη του μαρξισμού μέσω της υπέρβασης - «άρσης» του ιστορικού υλισμού και της προσέγγισης της ιστορίας μέσω κοινωνικοοικονομικών σχηματισμών. Η γνωσιακή συγκυρία που ανέκυψε μετά τις τρεις βασικές ανακαλύψεις του Βαζιούλιν, προβάλλει ως φάσμα θεμελιωδώς νέων δυνατοτήτων επανανοηματοδότησης των πρακτικών και θεωρητικών προβλημάτων που τίθενται ενώπιον της ανθρωπότητας. Αυτό το φάσμα δυνατοτήτων προσφέρεται για τη χάραξη στρατηγικής και τακτικής, ως νέο δυναμικό πλαίσιο για επαναπροσανατολισμό και ιεράρχηση σειράς ερευνητικών προγραμμάτων.
Η Λογική της Ιστορίας του Β.Α. Βαζιούλιν είναι το μεγαλύτερο, πληρέστερο και το πλέον συγκροτημένο θεωρητικά και μεθοδολογικά εγχείρημα συνθετικής ανάπτυξης, υπέρβασης – διαλεκτικής «άρσης» του επιστημονικού κεκτημένου της φιλοσοφίας και της κοινωνικής θεωρίας, μετά το «Κεφάλαιο» του Κ. Μαρξ. Μέσω αυτής, εγκαινιάζεται και δρομολογείται άλλου, ανώτερου τύπου προσδιορισμός της νομοτελούς προοπτικής επαναστατικής ενοποίησης της ανθρωπότητας, της αναγκαίας για την επιβίωση και ανάπτυξη της ανθρωπότητας κομμουνιστικής κοινωνίας.
Ο στρατηγικός σκοπός του επαναστατικού κινήματος, με τον εντοπισμό, τη συγκεκριμενοποίηση και την ανάδειξη της πραγματικής νομοτελούς πορείας της ανθρωπότητας, δεν τίθεται πλέον με όρους κατ’ εξοχήν άρνησης του παρόντος (του καπιταλισμού), ούτε και ως αφηρημένο ανθρωπιστικό «όραμα»-ηθική επιταγή, αλλά κατ’ εξοχήν θετικά, ως αποτέλεσμα της κριτικής διερεύνησης της παγκόσμιας ιστορίας και της αντιφατικότητας των κοινωνιών του πρώιμου σοσιαλισμού.
Η θεωρία του Β. Α. Βαζιούλιν εμφανίστηκε ως γέννημα μιας εποχής, σε ορισμένη ιστορική και γνωσιακή συγκυρία ως «επιστημονική προσπάθεια επαναστατικοποίησης της επιστήμης» και θεωρητικής εξέτασης των βαθύτερων αναγκών της ανθρωπότητας. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι ήδη λειτουργεί σε διεθνές επίπεδο ως θεωρητική και μεθοδολογική βάση ευρύτατου φάσματος ερευνητικών προγραμμάτων. Δεν είναι τυχαία και η απήχηση των έργων του (που έχουν εκδοθεί στην ελληνική, στη γερμανική, στην πορτογαλική, στην κινεζική, στην τσεχική, στην κορεατική, στην αραβική και σε άλλες γλώσσες) αλλά και η πληθώρα βιβλιογραφικών αναφορών. Δεν είναι τυχαία η απήχηση αυτού του έργου στην επαναστατική νεολαία. Η σύγχρονη εποχή υπαγορεύει την αναγκαιότητα περαιτέρω και –κατά τα φαινόμενα– θεμελιωδέστερης αποκάλυψης του γνωσιολογικού και ευρετικού δυναμικού αυτής της θεωρίας.
Ο Βαζιούλιν με το παράδειγμά του έδειξε πόσο δύσκολο και όμορφο είναι να είσαι επαναστάτης στην επιστήμη σε συνθήκες αντεπανάστασης, αντεπίθεσης του ανορθολογισμού και υπονόμευσής της εκ μέρους σκοταδιστικών δυνάμεων, ομάδων και αντιλήψεων, συνειδητοποιώντας τη ζωτική σημασία της ανάγκης ανάπτυξης της κοινωνικής θεωρίας και κόντρα στο ρεύμα (επί «υπαρκτού σοσιαλισμού» με το στίγμα του «αντιφρονούντος», αλλά πάντα με αταλάντευτη επαναστατική συνέπεια, ιδιαίτερα στις δύο δεκαετίες της απροκάλυπτης κεφαλαιοκρατικής αντεπανάστασης, στην εποχή της «μεταμοντέρνας» βαρβαρότητας) αφιερώνοντας τις προσπάθειές του με προσήλωση στον αγώνα για την κομμουνιστική ενοποίηση της ανθρωπότητας, θυσιάζοντας την ίδια την υγεία του.
Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι πρωτότυπες και άοκνες έρευνές του τις τελευταίες δύο δεκαετίες, στην κατεύθυνση μιας θεμελιώδους μεθοδολογικής σύνθεσης του πλέγματος των βιο-ιατρικών επιστημών, στα πλαίσια της συνθετικής θεωρίας του.
Χαρακτηριστικό του ιστορικού στίγματος που αφήνουν στον πολιτισμό οι μεγαλοφυείς επιστήμονες, είναι και η δημιουργία σχολών σκέψης. Ο Βίκτωρ Αλεξέγιεβιτς Βαζιούλιν υπήρξε ο εμπνευστής και ο επιστημονικός καθοδηγητής της διεθνούς σχολής «Λογική της Ιστορίας» που ιδρύθηκε από τις αρχές της δεκαετίας του 1990-2000, κυρίως ως ερευνητική ομάδα, που πλαισιώνεται από ερευνητές, προερχόμενους από πολλές χώρες του κόσμου.
Μέσα στην περιδίνηση της παγκόσμιας συστημικής κρίσης, αυτό που βιώνουν άμεσα οι άνθρωποι, είναι το αδιέξοδο, η απουσία νοήματος και προοπτικής. Σαν να έχει χάσει το νόημά της κάθε αναφορά σε ορθολογισμό και λογική, όταν η κυρίαρχη «λογική» και «τέλος της ιστορίας» φαίνεται πως είναι ο φαύλος κύκλος της επιβολής του παραλογισμού μιας ληστρικής καταστροφής λαών δίχως τέλος, που παίρνει τη μορφή γενοκτονίας.
Και όμως, ακριβώς τώρα είναι που προβάλλει επιτακτικότερα από ποτέ η ανάγκη να αποκαλυφθεί πως ο παραλογισμός της καταστροφής του ανθρώπου και της φύσης για τη σωτηρία του συστήματος της κυριαρχίας των αγορών, και η θυσία σε αυτό το Μολώχ μερικών από τις επόμενες γενεές, δεν είναι μονόδρομος, πως έχει τους νόμους της η ιστορία, πως ο άνθρωπος μπορεί να διαγνώσει αυτούς τους νόμους, τη Λογική της Ιστορίας, μπορεί να συνειδητοποιήσει ότι η ενοποίηση της ανθρωπότητας δεν είναι ανεδαφική ουτοπία για ονειροπόλους, αλλά η μοναδική προοπτική για την επιβίωση και την ολόπλευρη ανάπτυξή του, για την άρση της προϊστορίας και το άλμα στην αυθεντικά ανθρώπινη ιστορία. Μόνο μ’ αυτή τη λογική μπορούν οι λαοί, οι εργαζόμενοι να θέσουν ένα τέλος στην καταστροφή δίχως τέλος που υπόσχεται το κυρίαρχο σύστημα του κεφαλαίου στα στερνά του.
Έτσι θα γίνει αντιληπτό ότι η ώριμη, η πραγματικά κοινωνικοποιημένη και ενοποιημένη ανθρωπότητα, είναι εκείνος ο στρατηγικός σκοπός που μπορεί να νοηματοδοτήσει με προοπτική τη ζωή των ανθρώπων. Ένας σκοπός ταξικός και πανανθρώπινος.
Αυτός ο σκοπός, δεν είναι πάγιος, μεταφυσικά και αμετάβλητα εννοούμενος απ’ τον καιρό που πρωτοδιατυπώθηκε από το Μαρξ. Αλλάζει, επαναπροσδιορίζεται, αναβαθμίζεται και συγκεκριμενοποιείται όλο και πιο θετικά και επιστημονικά, καθώς ωριμάζουν οι αντικειμενικοί και υποκειμενικοί όροι επίτευξής του. Γι’ αυτό, η επιστημονική επεξεργασία του, είναι οργανικά συνδεδεμένη με την αυθεντική-δημιουργική ανάπτυξη και διάδοσή του, σε συνάρτηση με την ανάπτυξη των αναγκαίων και ικανών όρων, των μέσων και των τρόπων επίτευξής του.
Η Λογική της Ιστορίας προβάλλει κατ’ αυτό τον τρόπο ως αναγκαία δρομολόγηση της επικαιροποίησης-επαναστατικοποίησης της επαναστατικής θεωρίας και μεθοδολογίας της εποχής μας, με δύο έννοιες: 1. με την ευρεία έννοια – της βαθύτατης διάγνωσης της αναγκαιότητας επαναστατικής μετάβασης στην ενοποίηση της ανθρωπότητας και 2. με τη στενή έννοια – της διακρίβωσης και συγκεκριμενοποίησης των αντικειμενικών και υποκειμενικών όρων εκδήλωσης, συστηματικής κλιμάκωσης και νικηφόρου επικράτησης της σοσιαλιστικής επανάστασης στη συγκεκριμένη εποχή και συγκυρία.
Αν προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε τη σημερινή εποχή σε σχέση με τη διεθνή επαναστατική διαδικασία, θα διαπιστώσουμε ότι πρόκειται για μια περίοδο, κατά την οποία ο γύρος των πρώιμων σοσιαλιστικών επαναστάσεων, έχει εν πολλοίς ανατραπεί από αστικές αντεπαναστάσεις χωρίς να έχει ολοκληρωθεί. Κατά τα φαινόμενα, επίκειται νέος γύρος πρώιμων σοσιαλιστικών επαναστάσεων. Είναι επίσης μια περίοδος προετοιμασίας των προϋποθέσεων για τις ύστερες σοσιαλιστικές επαναστάσεις. Στρατηγικής σημασίας ζητούμενο της εποχής μας είναι η θεωρητική προετοιμασία για τη νέα φάση της ιστορικής εξέλιξης της κοινωνίας, για τις ύστερες σοσιαλιστικές επαναστάσεις, για τον ύστερο σοσιαλισμό.
Το επαναστατικό κίνημα οφείλει να αντιμετωπίσει με σεβασμό, αλλά χωρίς δογματισμό και να αποτιμήσει κριτικά-επαναστατικά την εξαιρετικά πολύτιμη εμπειρία όλων των συνιστωσών του νικηφόρου και ηττημένου κινήματος και ιδιαίτερα την εμπειρία που συνδέεται με τις πρώιμες σοσιαλιστικές επαναστάσεις του 20ου αιώνα, χωρίς να παγιδεύεται σε αγιοποιήσεις, μνημόσυνα, δοξολογίες και περιφρονητικά-μηδενιστικά αναθέματα.
Η σημερινή δομική κρίση της κεφαλαιοκρατίας (η οποία συνδέεται οργανικά με τις επιπτώσεις της αντεπανάστασης και της κεφαλαιοκρατικής παλινόρθωσης στις περισσότερες χώρες του πρώιμου σοσιαλισμού του 20ου αιώνα), παρέχει τη δυνατότητα να διερευνήσουμε τις αντιφάσεις, τις κινητήριες δυνάμεις και τις προοπτικές του εν λόγω συστήματος. Αλλά η επαναστατική θεωρία δεν είναι μια «καθαρή» επιστήμη για να αποσκοπεί στη «γνώση για τη γνώση», δεν είναι ένα ακαδημαϊκό ζήτημα. Οι επαναστάτες δεν έχουν το δικαίωμα να παρακολουθούν ως απαθείς θεατές, τον κοινωνικό πόλεμο και τη δημογραφική καταστροφή των λαών, χωρίς να συμβάλλουν θεωρητικά και πρακτικά στον αγώνα τους.
Ο αγώνας σήμερα απαιτεί επιτακτικότερα από ποτέ το θετικό προσδιορισμό της κομμουνιστικής προοπτικής, όχι ως προαπαιτούμενο της σύμπηξης της εκάστοτε αναγκαίας κοινωνικοπολιτικής συμμαχίας (που θα συνιστούσε καταστροφικό σεκταρισμό), αλλά ως σαφή διακηρυγμένο σκοπό και προσανατολιστική αρχή των κομμουνιστών σε αυτή την εμπλοκή.
Μέσα από αυτό το θεωρητικό και πρακτικό αγώνα θα λάβει χώρα μια πολύ σημαντική ριζοσπαστικοποίηση των μαζών, σε μια διαδικασία ωρίμανσης του επαναστατικού υποκειμένου για την επαναστατική ενοποίηση της ανθρωπότητας.
Εξοπλισμένοι με τη θεωρία και μεθοδολογία της Λογικής της Ιστορίας, οι επαναστάτες της εποχής αναβαθμίζουν ριζικά τη θετική προοπτική της κοινωνίας.
Η συστηματική μελέτη και κριτική αφομοίωση των κεκτημένων του έργου καταδεικνύει ότι αυτό σηματοδοτεί μια ριζική αναβάθμιση της επαναστατικής θεωρίας, πράξης και στάσης ζωής της εποχής μας, μια ριζική καμπή στη γνώση, ως αναγκαίο όρο για το νικηφόρο επαναστατικό μετασχηματισμό της κοινωνίας.
Το όνομα και το έργο του Βίκτορα Βαζιούλιν, θα εμπνέουν δια μέσου των αιώνων, γενεές μαχητών του θεωρητικού και πρακτικού αγώνα για την ενοποίηση της ανθρωπότητας.
Δημήτρης Πατέλης